آشنایی با حصیربافی و آموزش انواع آن

حصيربافي يکي از قديميترين و اصیلترین هنرها در صنايع دستي به حساب میآید. در صنایع دستی حصیربافی، رشتههای حاصل از الیاف گیاهان مخصوص را به وسیلهی دست یا ابزار های مختلف که در ادامه توضیح میدهیم، به هم بافته، زیر و رو میکنند و یا میپیچانند تا سطح یک دستی ایجاد کنند که به آن حصیر میگویند.
از آنجایی که مردمان نخستین پس از دوره ی غارنشینی، از حصیر برای سرپناه خود استفاده کردهاند، و با استفاده از گیاهانی مانند نی و گیاهان روییده شده در باتلاقها برای خود زیرانداز و سرپناه ایجاد کردهاند، میتوان گفت صنایع دستی حصیربافی یکی از کهنترین صنایع دستی دنیا به حساب میآید که امروزه نیز به روش های مختلف در نقاط مختلف جهان استفاده میشود.
بافتههای چوبی به صورت تخت و با حجم ایجاد میشوند که در محصولات مختلف حصیربافی کاربرد دارند. ایجاد نقش و تنوع طراحی نقوش روی این محصولات وابسته به رشتهها و چگونگی زیر و رو گذراندن الیافتهاست، رنگ این آثار نیز بستگی به رنگ طبیعی مواد اولیهی آنها دارد اگر چه در مواردی برخی از رشتهها را رنگآمیزی کرده و به کار میبرند.
فهرست مطالب
حصیربافی در ایران
ریشههای این هنر سنتی در بسیاری از نقاط جهان همچون ایران، چین، اندونزی، مصر، مالزی، عراق، کره، ژاپن، مکزیک و… دیده میشود و ایران یکی از شانزده کشور تولیدکنندهی حصیر در جهان به شمار میرود.
در بسیاری از مناطق ایران، هنر حصیربافی از گذشتههای دور، در کنار شغل اصلی کشاورزی، بهعنوان یک حرفهی دوم بومی رایج بوده است و این هنر منحصر به طراحی و ساخت زیرانداز نبوده و در ساخت ظروف نیز از بافت های زیبای حصیری استفاده میشد. امروزه هم استقبال از ظروف و کیفهای حصیری بسیار زیاد شده است و این هنر به شکوفایی بیشتری نسبت به گذشته رسیده است.
چون حصیرهای بافته شده معمولا از جنس گیاهانی است که در منطقه ی موردنظر بیشتر وجود دارد و دسترسی به آن راحتتر است، مواد اولیهی آن در مناطق مختلف ایران متفاوت است. و به همین دلیل روشهای بافت حصیر هم متفاوت میشود.
در واقع تفاوت در موارد اولیهی مورد نیاز حصیربافی که از تفاوتهای اقلیمی ناشی میشود بر روشهای تولید نیز تاثیرگذار بوده است. در کنار تفاوتهای موجود در تولید حصیر در کشور، فصل مشترک تمامی این روشها همان بافت متشکل از تار و پود است. بافتی که در ظروف حصیری، کلیهی مراحل آن به کمک ابزار بسیار ساده با دست و در قالب بافتهای مشبک و مارپیچ انجام میشود. در تولید زیرانداز حصیری در برخی مناطق از دستگاه سادهی حصیربافی و در برخی مناطق هم از همان بافت دستی استفاده میشود.
مجموعه ی مارسین یکی از تولید کنندگان انواع صنایع دستی مرغوب ایرانی به دستان هنرمند ایرانیان است، پیشنهاد میکنیم محصولات خرید صنایع دستی خاتم کاری این مجموعه را مشاهده کنید.
گسترش هنر حصیربافی در ایران به وجود نخل خرما، ساقههای گندم، نی و ترکهی نرم بستگی دارد و هر اقلیمی که دارای این الیاف گیاهی باشد، قطعا هنر صنایع دستی حصیربافی نیز در آن مشاهده میشود. بنابراین در شمال و جنوب ایران شاهد بافت ظروف و زیراندازهایی از حصیر خواهیم بود. خوزستان، بوشهر، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، خراسان، کردستان، کرمان، فارس، یزد، آذربایجان شرقی، گیلان، مازندران و… از جمله مناطقی هستند که این هنر در آنها رواج دارد.
از دیگر ویژگیهای حصیر ایرانی، فعالیتهای تزیینی انجام شده در بافت آن است. این تزیینات یا در ساختار بافت وجود دارند یعنی حصیر با بافتهای تزیینی مثلا با تعداد خاص تار یا پود بافته میشود یا در رنگ حصیر. برای ایجاد تفاوت در رنگ حصیر یا از مواد اولیه با رنگ خاص استفاده میکنند یا مواد اولیه را با استفاده از عناصر طبیعی به رنگ دلخواه در میآورند. بهعنوان مثال از چوب سرخرنگ نوعی درخت به نام «بقم» برای تولید رنگ طبیعی استفاده میکنند. رنگ حاصل در شرایط اسیدی به رنگ قرمز و در شرایط قلیایی به رنگ آبی تغییر رنگ میدهد.
حصیربافی در مناطق جنوبی
در مناطق جنوبی با استفاده از برگ درخت خرما، برگ برخی از نخلهای وحشی و ساقهی نیهای باتلاقی ویژهی مناطق گرمسیری الیاف موردنیاز حصیربافی تهیه میگردد. که برخی از آن ها را بررسی میکنیم.
کرتک در حصیربافی
یکی از انواع نیهای باتلاقی است که در حاشیهی نهرها نیز رشد میکند. ساقهی بلند آن استحکام کششی زیادی دارد و از آنجا که هیچ حیوانی بهعنوان غذا از آن استفاده نمیکند و آفت هم ندارد، الیاف مناسبی برای تولید حصیر به شمار میآید. این نیها را به وسیلهی داس از نزدیکترین محل به ریشه قطع کرده و برگهای موجود در قسمت فوقانی آن را جدا میکنند. سپس به وسیلهی چاقو، شکافی در تمام طول نی ایجاد میکنند. نیهای چاک خورده را روی هم انباشته و با کوبیدن، آنها را به نوارهایی با عرضهای مختلف، تبدیل میکنند.
داز در حصیربافی
یکی از انواع نخلهای وحشی است که میوههای شیرین و کمی گس (طعمی مانند خرمالو) به نام کنل دارد. برگهای این نخل استحکام زیادی دارند و مانند برگ نخل خرما در حصیربافی استفاده میشوند. استحکام این نوع برگها به حدی است که پربند را از این الیاف میسازند. پربند ریسمانی است که برای بالا رفتن از نخل خرما از آن استفاده میشود.
حصیربافی در مناطق شمالی ایران
در مناطق شمالی از کلوش (ساقهی برنج) و ساقهی نیهای مردابی برای حصیربافی استفاده میکنند. همچنین با توجه به حجم قابل ملاحظهی تولیدات حصیری در این مناطق برخی از گیاهان ویژهی حصیربافی را در مزارع پرورش میدهند. برخی از این گیاهان عبارت اند از:
سوف در حصیربافی
یکی از انواع نیهایی است که به صورت وحشی در مردابها میروید و نیهای سوزنی توپری دارد. این نیها را بعد از برش به صورت دستهای در معرض آفتاب قرار داده تا خشک شود و رنگ مناسبی پیدا کند. از این نیها در بافت زیرانداز با دستگاه بهعنوان پود استفاده میشود.
کنف در حصیربافی
گیاهی است که برای حصیربافی کشت میشود. وقتی ساقه و برگش زرد و تخم آن سیاه شود، گیاه آمادهی برداشت است. یکی دو روز گیاه برداشت شده را در خشکی نگهداری میکنند تا پلاس بخورد (پژمرده شود)، سپس مدتی در آب برکه یا مرداب نگهداری میشود تا پوستش آمادهی کندن شود. در آخر، گیاهان پوست کنده شده آویزان میشوند تا کاملا خشک و قابل استفاده شوند. از این الیاف در بافت زیرانداز با دستگاه به عنوان تار استفاده میشود.
لی یا گالی در حصیربافی
یکی از انواع نیهایی است که به صورت وحشی در کنار مردابها میروید و از آن در تولید مصنوعات حصیری غیر از زیرانداز استنفاده میشود. از دیگر گیاهانی که در حصیربافی از آن استفاده میشود و به منطقهی خاصی تعلق ندارد، درخت بید است. ترکههایی از درخت بید که قابلیت تقسیم شدن دارند، انتخابی مناسبی برای حصیربافی هستند و با کمی خیساندن در آب، انعطافپذیر میشوند.
فهرست مطالب
ست 9 تکه هفت سین میناکاری کد 215
تابلو بشقاب میناکاری سه تیکه کد 249
مناسب هدایای سازمانی و تبلیغاتی
تندیس میناکاری تبلیغاتی کد 210
جهت کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله مربوط به راهنمای خرید هدایای سازمانی صنایع دستی را در مجموعه مارسین مطالعه کرده و جهت مشاهده محصولات بیشتر از صفحه خرید هدایای سازمانی صنایع دستی دیدن فرمایید.
تابلو بشقاب میناکاری کد 268
مناسب هدایای سازمانی و تبلیغاتی
بشقاب میناکاری 25 سانتی کد 26
صنایع دستی میناکاری هنردست
فروش عمده بشقاب میناکاری
قطر تقریبی: 25 سانتیمتر
رنگ محصول: آبی
کاربرد: پذیرایی، مصرفی، تزئینی و دکوراتیو
محل تولید: مجموعه مارسین
قابل شست و شو
ضد خش
تولید شده از مس و لعاب درجه یک
کیفیت تضمین شده با قیمت مناسب
انتخابی عالی برای هدیه به عزیزانتان
مناسب برای انواع هدایای سازمانی و تبلیغاتی
توجه: این محصول فقط به صورت عمده قابل سفارش است
جهت کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله مربوط به راهنمای خرید هدایای سازمانی صنایع دستی را در مجموعه مارسین مطالعه کرده و جهت مشاهده محصولات بیشتر از صفحه سفارش هدایای تبلیغاتی صنایع دستی دیدن فرمایید.
بشقاب میناکاری 16 سانتی کد 34
ابزار و وسایل حصیربافی
حصیربافی براساس منطقه و مواد اولیه ی مورد استفاده به دو روش قابل انجام است، بافت دستی و بافت با دستگاه. در بافت دستی حصیر از ابزار سادهی برش نظیر داس، قیچی و چاقو، ابزار سادهی سوراخکاری نظیر درفش و ابزار سادهی دوخت نظیر سوزن استفاده میشود. که در ادامه کاربرد هرکدام را بررسی میکنیم.
قیچی مناسب حصیربافی
از قیچی تیز با لبههای باریک برای بریدن چوبها استفاده میشود.
درفش
برای زمانیکه میخواهید ترکههای اضافی را در بافت قرار دهید به کار میرود. درفش تیز ترکهها را میشکند اما شما میتوانید از آن برای ایجاد کردن سوراخ در تختههای سه لایی استفاده کنید.
چاقو
گاهی برخی الیاف ها زخیمتر از آن هستند که توسط قیچی بریده شوند. برای بریدن الیاف ضخیم از چاقو با لبه ی محکم و تیز استفاده میشود.
خطکش متری و نواری
همانطور که میدانید، دقت و ظرافت است که یک اثر هنری را زیبا و برجسته میکند. استفاده از خط کش های مختلف برای این دقت در حصیربافی لازم است.
چسب مناسب حصیربافی
برای چسباندن و محکم کردن تکههای اضافی چوب در جایشان از چسب های مناسب چوب و الیاف موردنظر استفاده میشود.
گاز یا چراغ الکلی
برای سوزاندن پُرزهای اضافی هنگام بافت الیاف های نازک تر استفاده میشود تا محصول نهایی تمیز و یکدست شود.
مقوا
زمانیکه میخواهید وسیلهای با ته چهارگوش ببافید طراح را روی مقوا بکشید و سپس ترکهها را روی طرح قرار دهید. در واقع برای کشیدن طرح اولیه و اجرای آن توسط بافت الیاف استفاده میشود.
درفش با نوک پهن
درصورت نیاز به باز شدن بافت از درفش استفاده میشود.

اگر علاقهمند به صنایع دستی خاص ایرانی هستید، پیشنهاد میکنم از خرید هدایای سازمانی مارسین دیدن فرمایید.
حصیربافی با دستگاه
دستگاه حصیربافی بسیار شبیه به دار قالیبافی است و عمده تفاوتش محل قرارگیری آن است. این دستگاه را روی زمین پیاده میکنند به این نحو که چهار چوب بهعنوان ستون و به حالت عمود بر زمین در چهار گوشهی یک مستطیل فرضی فرو کرده سپس در دو عرض این مستطیل چوبهایی را قرار میدهند و به وسیلهی ستونهای دو طرف مهارش میکنند و چوب فوقانی که بالای کار قرار دارد سرکار و به چوب تحتانی که پایین کار قرار دارد و حصیربافی از این سمت شروع میشود، پتبند میگویند.
در این روش با ریسیدن الیاف طبیعی، نخ حصیری تولید میکنند و مانند قالیبافی پس از چلهکشی شروع به بافت کرده و پس از بافت هر ردیف شانه میزنند. ابزاری که در کنار این دستگاه به کار میروند عبارتاند از:
- لوتو؛ وسیلهای برای تابیدن نخ
- دوک؛ وسیلهای برای ریسیدن نخ
- عاجله؛ وسیلهای برای قرار دادن نخهای تابیده به صورت دولا روی هم به منظور ریسیدن مجدد
- پلار؛ شانهی حصیربافی، تخته چوبی با تعدادی سوراخ برای عبور دادن تارها
- کتل؛ چهارپایهی بافنده برای نشستن در هنگام بافت
روش نگهداري و شست و شوي حصير
حفاظت از حرارت و آتش، فشار، ضربه و اشياي نوک تيز و برنده برخي از راههاي نگهداري است که البته اين توليدات با آب ولرم و شويندههاي معمولي قابل شست و شو است.
آموزش حصیربافی
تار و پود بافتههای حصیری، الیاف منعطف گیاهان هستند که به صورت مشبک یا پیچشی کنار هم بافته میشوند. بنابراین بعد از تهیهی الیافی از برگ نخل، نی، ترکههای نازک بید ساقهی گندم یا برنج، باید کار را شروع کنید. در روش مشبک به الیافی نواری نیاز دارید و بعد از برشهای لازم و خیساندن، این الیاف منعطف را بهعنوان تار و پود، صورت زیر و رو در هم تنیده کنید. در حین این فرآیند میتوانید روش سادهی بافت شطرنجی را تا پایان ادامه دهید یا در بعضی نقاط با کمی خلاقیت در عبور الیاف از میان هم یا استفاده از رنگهای دیگر، آثار جذابتری خلق کنید.
در روش بافت مارپیچ یا پیچشی، چند رشته از الیاف گیاه را به صورت نوار باید به هم بافت یا به دور یکدیگر همچون طناب پیچید. سپس باید از مرکز دایره شروع کنید و با حرکاتی دوار، این طناب را به صورت مارپیچی، از زیر رو روی الیاف پایه بگذرانید. سبدها و کلاههایی زیبا معمولاً با کمک بافت پیچشی تولید میشوند.
البته ناگفته نماند که تولید پردههای حصیربافی پر استفاده، با این دو روش بافته نمیشود. بلکه نیهای مردابی را به صورت یک اندازه برش میدهند آنها را با فاصلههای مشخص به صورت موازی کنار هم میگذارند. در نهایت این نیها را با نخ به هم وصل میکنند و حاشیهی پردهی حصیری را با پارچههایی نخی میپوشانند.


دکوراسیون داخلی به سبک ایرانی همراه با ایده های دکوراسیون
دکوراسیون داخلی به سبک ایرانی، یک سبک زندگی است که ریشه در تاریخ و فرهنگ غنی ایران دارد. این سبک

مقایسه انواع صنایع دستی مسی | از میناکاری تا فیروزهکوبی
مسگری هنری است که ریشه در اعماق تاریخ دارد و با دستان هنرمندانی ماهر، فلز سرخ رنگ مس را به

آشنایی با هنر جواهردوزی روی لباس | آموزش، تکنیک، نکات و راهنمای خرید
جواهردوزی روی لباس، هنری است که با تلفیق درخشش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی با ظرافت پارچه، لباس

هدایای سازمانی تندیس میناکاری؛ نمادی از هنر و اصالت
تندیس میناکاری، یک هدیه سازمانی ارزشمند و ماندگار است که نمادی از هنر، اصالت و اعتبار سازمان است. با سفارشیسازی

انواع خطوط خوشنویسی ایرانی: سفری به دنیای هنر و ظرافت
انواع خطوط خوشنویسی را میشناسید؟ هنر خوشنویسی، نگارش حروف با ظرافت و زیبایی، از دیرباز در فرهنگ و هنر ایرانی

15 مدل شومیز محرمی جدید برای محرم 1403 و مجالس عزاداری : در عزاداری ها هم شیک باشید
معرفی 15 مدل شومیز مشکی و محرمی شومیز مشکی، به عنوان پوششی رایج و در عین حال ظریف، میتواند انتخابی