همه چیز از صحافی و ابزارهای آن

تاریخچه صحافی و ابزار صحافی در ایران

صحافی در عصر صفویه به اوج رسید و هنرمندان اصفهانی در تکامل آن ابتکار و خلاقیت بی‌مانندی از خود نشان دادند بود و از ابزار صحافی خاص به خود استفاده می کردند. در دوره صفویه در سمرقند، بخارا، مشهد و اصفهان کاغذسازی رواج داشت و تا زمان قاجار نیز ادامه پیدا کرد ولی بعد از آن کاغذسازی دستی تنزل و کاغذسازی به شکل دیگری رونق یافت. این هنر در دوره تیموریان و بخصوص در مکتب هرات پایه‌گذاری شده بود. انتخاب اصفهان به پایتختی و حمایتی که از هنرمندان به عمل آمد باعث شد قرآن‌های دست نوشته مجلل و فاخر به بهترین وضع و شیوه صحافی شود.

نسخه‌های زیادی از شاهنامه، اشعار نظامی، جامی و آثار سایر سرایندگان نامدار و مشهور به دست جلدسازان و صحافان به شاهکارهائی از هنر تبدیل شدند. در این زمان بود که آثار خطاطان بزرگ نستعلیق مانند سلطان علی مشهدی، میرعلی کاتب و دیگران جمع‌آوری شد و جلدسازان با استفاده از روش‌های ابداعی خویش آثاری به وجود آوردند که بسیاری از آن‌ها امروز زینت بخش موزه‌های بزرگ جهان است. هنرمندان بزرگ این فن در فنون صحافی و اقسام جلدسازی سوخت و روغنی و ساه و حاشیه‌سازی کتب این هنر را به جائی رساندند که بسیاری از آثار این دوران بر مکتب هرات برتری یافتند.

در دوره صفویان هنرمندان این رشته از صنعت دستی در بیشتر صنایع ظریفه آن روزگار مهارت داشتند. به‌طوری‌ که در شرح حال اکثر قریب به اتفاق این هنرمندان می‌بینیم در خطاطی و نقاشی و تذهیب و مرکب‌سازی و میناکاری و کاغذسازی نیز سرآمد بودند. پس از دوره صفوی با انتقال پایتخت از اصفهان هنر صحافی نیز مانند دیگر هنرها در بوته فراموشی گرفتار شد. در دوران قاجار بار دیگر صحافان و جلدسازان به احیاء این هنر پرداختند. فردریش لانکامرر در سال‌های پس از جنگ دوم تا پس از انقلاب ایران نقش مهمی در صنعت صحافی ایران داشت و کتاب‌های صحافی شده او در موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی نگهداری می‌شود.

هنرمندان صحافی سنتی

• مهدی حاج سیدجوادی
• هادی عتیقی
• محمدحسین علیقلی
• حسین فیضی
• حسینعلی متین‌رضا
• حمید ملکیان

مجموعه ی مارسین به همراه تیمی از هنرمندان ایرانی آماده ی ارائه ی صنایع دستی میناکاری، خاتم کاری و مس با جدیدترین طراحی ها و مرغوب ترین متریال می باشد و پیشنهاد می کنیم حتما از صفحه ی خرید هدایای سازمانی مارسین دیدن فرمایید.

ابزار صحافی

1 _ چسب

انواع چسب های موجود در ابزار صحافی عبارتند از:

• سریش
• سریشم
• صمغ عربی
• نشاسته
• سفیده تخم مرغ

2 _ سوزن

برحسب نوع کاری که در صحافی انجام می‌گیرند، سوزن‌های مورد استفاده در ابزار صحافی نیز متفاوتند.

3 _ درفش

دِرَفش وسیله‌ای است نوک تیز در شکل‌ها و اندازه‌های مختلف که دارای دسته چوبی یا بدون دسته است و دارای نوک تیزی می‌باشد. صرف نظر از تیزی نوک آن هیچ قسمت دیگر آن برندگی یا تیزی ندارد و مورد استفاده آن در صحافی و جلدسازی سنتی برای سوراخ کردن ته جزوات است تا برای دوخت آماده شود.

4 _ نخ

برای دوختن اجزا کتاب و جزوات به یکدیگر به کار می‌رود. در قدیم جنس نخ‌های مورد استفاده ابریشیمی و پنبه‌ای بوده ولی در حال حاضر به جنس آن توجهی نمی‌شود بلکه مورد استفاده آن را برحسب نوع رنگ آن می‌باشد. بهترین نوع نخ جهت کار صحافی، نخ ابریشمی است که باید با رنگ‌های طبیعی رنگ آمیزی شود. به خاطر این‌که مقاومت نخ بیشتر شود چندین مرتبه نخ را به موم آغشته می‌کنند و یا به اصطلاح نخ را موم کشی کرده تا عمر آن بیشتر شود.

5 _ سنگ زیر دست

در صحافی سنگ مرمر به عنوان زیر دست جهت کارهای جلدسازی و ته‌بندی در اندازه‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد.

6 _ قیچی

کار اصلی قیچی بین ابزار صحافی و جلدسازی سنتی بریدن کاغذ، مقوا و چرم است. قیچی‌های مورد استفاده در جلدسازی سنتی بیشتر قیچی‌های معمولی و تخت است.

7 _ ستاره

وسیله‌ فلزی است به شکل ستاره که به‌صورت صاف و باریک می‌باشد و از آن برای بریدن کاغذهای بزرگ، خط‌کشی و جدول‌کشی استفاده می‌کنند.

8 _ خط‌کش

قطعه‌ای چوبی است حدود پانزده سانتی‌مترکه یک طرف آن باریک و طرف دیگر آن دارای شیار می‌باشد. از کناره آن برای تا کردن کاغذ و چسباندن لبه‌های چرم به مقوا استفاده می‌کنند و از نوک آن برای جا ناخنی بر پشت و روی جلد استفاده می‌شود و از شیار ته آن نیز برای خط انداختن به دور کتاب استفاده می‌شود.

9 _ کارد

کاردها در شکل‌های مختلف موجود است که موارد استفاده گوناگون دارد مثلا یکی از آن‌ها شبیه برگ است که برای دو پوسته کردن کاغذ به کار می‌رود.

10 _ سوهان و سمباده

از سوهان و سمباده برای تراشیدن لبه مقوا و لبه‌ی کتاب استفاده می‌شود. اگر لبه‌ی کتاب پستی و بلندی زیادی داشته باشد از سوهان خیلی درشت استفاده می‌شود و اگر لبه‌ی آن پستی و بلندی کمی داشته باشد از سوهان یا سمباده ظریف استفاده می‌شود.

11 _ مشته یا کوبه

از مشته برای کوبیدن و گرد کردن عطف کتاب و کوبیدن چرم پس از چسباندن روی مقوا استفاده می‌شود که جنس آن از برنج، فولاد یا جام می‌باشد.

12 _ شفره

شفره کارد آهنی پهنی است با دسته چوبین و لبه‌ی خیلی تیز و برنده که از آن برای نازک کردن و تراشیدن پوست و چرم لیویس کردن استفاده می‌شود.

13 _ قید یا اشکنج

قید وسیله‌ای چوبی است که از دو تخته‌ی ضخیم تشکیل شده است که به‌وسیله‌ی دو عدد پیچ و مهره‌ی چوبی در دو طرف باز و بسته می‌شود. از قید یا اشکنج برای بستن و آماده کردن کتاب به جهت دوربری یا چسباندن ته کتاب استفاده می‌شود.

14 _ کاغذ

کاغذ انواع مختلف دارد از قبیل کاغذ خراسانی، حلبی، کشمیری، ختایی، آملی و… که از آن‌ها برای وصل کردن و آستر استفاده می‌شود. اما امروزه به دلیل کمیاب بودن کاغذهای نام برده از کاغذهای زرنشان و زرافشان استفاده می‌شود.

15 _ تخته صیقل

تخته‌ای است بسیار صاف و صیقلی که بهترین نوع آن از چوب گلابی تهیه می‌شد.

16 _ رنگ

رنگ هایی که در صحافی و جلدسازی سنتی استفاده می شود، به دو دسته رنگ‌های روحی و رنگ‌های جسمی تقسیم می‌شود.

17 _ مقوا

مقوا که در جلدسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد از نظر ساخت به جنس‌های مرغوب و نا مرغوب تقسیم می‌شود. جنس‌های مرغوب آن دسته از مقواها را گویند که کاملا صاف و محکم باشند.

18 _ چرم

اصلی‌ترین ماده مورد نیاز صحافی و جلدسازی سنتی چرم است که تمامی طرح‌ها و نقش اندازی‌ها روی آن انجام می‌گیرد.

19 _ ضربی

به قالب‌های نقش‌دار در شکل‌های مختلف ضربی می‌گویند.

20 _ ورق طلا و پودر طلا

از طلا برای جلدسازی و افشان‌گری کاغذ استفاده می‌شود.

21 _ پارچه

پارچه‌های مورد استفاده در صحافی عبارتند از:

• پارچه ململ نخی
• انواع پارچه‌های روکش به جای چرم
• پارچه ساتن

22 _ کارد برش

امروزه برای لب‌بری کتاب، از دستگاه برش برقی استفاده می‌شود ولی در قدیم از کارد معروف به کارد برش و کارد کج استفاده می‌نمودند.

23 _ پرس

پرس‌هایی که در جلدسازی و سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرد، پرس‌های دستی است که از یک کفه‌ی ثابت در قسمت پایین و یک قسمت متحرک در قسمت بالا که توسط یک پیچ به سمت بالا و پایین حرکت می‌نماید تشکیل شده است.

24 _ پرگار

در صحافی و جلدسازی سنتی یک نوع پرگار مورد استفاده قرار می‌گیرد که از دو میله نوک تیز که در انتها به یکدیگر اتصال دارند و جهت نقش زدن بر روی چرم به کار گرفته می‌شود.

25 _ قلم جدول کشی

یک نوع قلم جدول کشی که در صحافی و جلدسازی سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرد عبارت است از قطعه فلزی که یک طرف آن از وسط تبدیل به دو میله شده و طرف دیگر آن یک میله سرتیز می‌باشد.

26 _ انبر

جهت برداشتن و جا‌به‌جا کردن وسایل مورد نیاز استفاده می‌شود.

27 _ نقش‌بر

ابزاری است مخصوص جلد سوخت که جنس آن فلزی آب دیده و شکل آن به مانند چاقو دارای سر تیز و برنده است و تمام طول آن به جز قسمت برنده در لفافی پوشیده شده است.

28 _ قلم‌مو

قلم‌موهای مختلفی موجود است که با توجه به اندازه‌های مختلف کارهای گوناگونی نیز انجام می‌دهند. اگر بخواهند کار ظریف انجام بدهند از قلم‌موهای ریزتر و ظریف‌تر و اگر کار ظریف‌کاری کمتری مورد نظر باشد از قلم‌موهای درشت‌تر استفاده می‌شود.

29 _ گرده

بعد از این‌که نقش روی صفحه کشیده شد توسط استاد قلمزن نقش را به‌وسیله سمبه به صورت روزنه‌ای شکل سوراخ می‌نمیاند تا این‌که صحاف بتواند نقش را توسط دوده بر روی سطح مورد نظر انتفال دهد.

30 _ گوشه گرد کن

وسیله آهنی با دسته چوبی است که طول تقریبی آن 15 تا 20 سانتی‌متر است، دارای نوک تیز و برنده به شکل نیم استوانه‌ی تو خالی است که از آن برای گرد کردن گوشه‌های لبه مقوایی جلد استفاده می‌شود.

مجموعه مارسین فروشگاهی برای خرید صنایع دستی مختلف،محصولات هنری و مدو لباس است.ما از هر چیزی که در راستای تقویت هنر و فرهنگ باشد حمایت می کنیم.