همه چیز درباره خاتم کاری

تاریخچه خاتمکاری

کاملا مشخص نیست که تاریخچه خاتمکاری به چه زمانی و یا به چه مکانی می رسد و چه کسی آن را ابداع کرده است ولی قدیمی ترین آثار خاتم کاری، در شهر شیراز و در منبر مسجد عتیق شیراز با قدمت بیش از ۱۰۰ سال وجود دارد.زادگاه اصلی هنر خاتم کاری را شهر شیراز می دانند. هرچند که در دوران صفویه این هنر به اصفهان منتقل شد و در اصفهان به عنوان پیشه به تولید انبوه رسید.در واقع امروزه می توان اصفهان را به عنوان مهد هنر خاتم کاری دانست.

می توان گفت، اوج شکوفایی و تکامل این هنر در دوران صفویه بود، در این زمان هنرمندان از شهر های مختلف به پایتخت ایران که آن زمان اصفهان بود دعوت می شدند و ضمن فعالیت در رشته‌های خاتمکاری، منبت‌کاری، کاشی‌کاری و گره‌چینی، به ساختن ساختمان‌های حکومتی و بارگاه‌ها و اماکن مقدس تشویق و ترغیب شدند. بعدها در زمان قاجاریه به علت عدم توجه به هنر، این هنر نیز همانند سایر هنرها از درجه اعتبار و اهمیت افتاد و استادان و هنرمندان این رشته در این دوران در بدترین و سخت‌ترین شرایط زندگی می‌کردند.

از استادان بنام خاتمکاری در شیراز و ایران را می‌توان به (استاد عبدالخالق گلریز خاتمی) ملقب به پدر خاتم ایران و (شادروان استاد عبدالعلی گلریز خاتمی) ٬(احمد روحانی) اشاره کرد که خود صاحب سبک در این رشتهٔ هنری می‌باشند.

البته اگر به زمان های قبل تر نیز بازگردیم، در قرون اولیه‌ی اسلام نوعی هنر تزیینی سطح یا خاتم ساده در ایران وجود داشته است که امروزه به آن خاتم مربع می‌گویند. اجزای تشکیل دهنده در این نوع خاتم به جای مثلث، قطعاتی به شکل مثلث، قطعاتی به شکل مربع، مستطیل و متوازی‌الاضلاع و لوزی بوده است، این شیوه ساخت تا قرن‌ها پس از ظهور خاتم از نوع امروزی نیز ادامه داشته است.

ابزار خاتمکاری

چوب،گیره فلزی، تیز سوهان، چکش، گاز انبر، اره سیم ساب دار، مثلث ساب، مغار، متر فلزی، خط کش ثابت و خط کش تیردار، گونیا و پرگار از ابزار کار خاتم‌ کاری می باشند.

از مهم ترین ابزار خاتم کاری،چوب خاتم است.معمولا برای ساخت خاتم از چوب های عناب،آزاد،شاه چوب،شمشاد،آبنوس،فوفول،بقم و نارنج استفاده می کنند.انتخاب چوب مناسب در خاتمکاری تاثیر بسیار زیادی در کیفیت کار نهایی دارد.

مراحل خاتم کاری

 در خاتمکاری اولین مرحله این است که چوب های رنگی – که انواع و رنگ های چوب های پرکاربرد را قبلا بررسی کردیم- به صورت نواری و با ارتفاع ۶۰ سانتیمتر برش می دهد و اجازه می دهند که چوب ها  کاملا خشک شوند. سپس این چوب ها را به گونه ای برش داده و سوهان کشی می کنند که به شکل مثلثی درآیند. این نوار ها در کنار نوار برنجی که از طریق حدیده کردن کاملاً شبیه قطعات چوب و استخوان گردیده به صورت یک چیدمان رنگی و منظم و متقارن با لایه ای از چسب سریش در کنار هم قرار می گیرند.در ادامه مراحل ساخت خاتم کاری وارد مرحله بعد می شویم.

بعد از انجام مرحله ی قبلی، اشکال هندسی متقارن و منتظم که آماده شده اند را با نخ بسته می بندند تا ضمن خشک شدن محکم در کنار هم چسبانده شوند این عمل تا بدست امدن یک گل کامل با ارتفاع ۶۰ سانتیمتر ادامه پیدا می کند. پس از آماده کردن چند گل آن ها را بین دو تخته در کنار هم می چینند و لابه لای آنرا با چسب چوب یا سریش پر می کنند و زیر پرس به صورت یک تکه در می آورند که به آن قامه می گویند.

از مهم ترین مراحل خاتم،کشیدن طرح خاتم کاری است اگر تازه کار هستید بهتر است طرح با کمک استاد کار کشیده شود.شاید برایتان جالب باشد که بدانید مراحل تولید خاتم کاری بیش از 400 مرحله است.