مجله مارسین, مجله هنر

همه چیز درباره خاتم کاری

شکلات خوری خاتم کد 202

خاتم کاری چیست؟

کشور ایران مهد تمدن، هنر و زیباترین صنایع دستی می باشد. که اکثر این صنایع دستی قدمت تاریخی دارند. خاتم کاری یکی از هنر های فاخر و ارزشمندی است که اهمیت بسیار زیادی در تاریخ هنر ایران دارد، خاتم از هنر های دقیق و پرکار و البته دستی است که ساخت آن به دقت و حوصله نیاز دارد.

به طور کلی در خصوص خاتمکاری می توان گفت که این هنر ترکیبی از چند ضلعی‌های منظم با تعداد اضلاع متفاوت که با استفاده از مواد اولیه گوناگون در رنگ‌های خاص توسط هنرمندان خاتمکار، طراحی می شود. این چند ضلعی ها می توانند پنج، شش، هفت، هشت یا ده ضلعی باشند و روی سطح بر مبنای ایجاد طرح هندسی، یا موزاییک و یا مثلثی کنار هم قرار بگیرند. اما نکته ای که وجود دارد منتظم بودن این چند ضلعی ها و قرار گرفتن منظم آن ها در کنار یکدیگر است.

 

مواد اولیه خاتم کاری چه هستند؟

در خاتم کاری مواد مختلفی مثل انواع چوب، استخوان، مفتول های فلزی، صدف، نخ پرک، سریشم، لاک و... به کار می رود که چند مورد از آن ها رامعرفی می کنیم:

انواع چوب مورد استفاده در خاتمکاری:

می توان گفت اصلی ترین و مهم ترین عنصر در ساخت محصولات خاتمکاری است، برای خاتم کاری می توان انواع مختلفی از چوب ها را به کار برد.

آبنوس (رنگ سیاه): در گذشته برای ایجاد مثلث های سیاه رنگ استفاده می شد(امروزه به دلیل قیمت بالا وکمیاب بودن به ندرت استفاده می شود).

گردو(قهوه‌ای): در حال حاضر اکثر خاتم سازان از این چوب برای تولید مثلث های سیاه رنگ استفاده می کنند.

بقم (قرمز): در گذشته خاتم سازان برای تهیه مثلث های قرمز رنگ از این چوب  استفاده می کردند. چوب بقم دارای رنگ طبیعی قرمز است و استحکام بیشتری نسبت به انواع مشابه دارد. این چوب هم در حال حاضر کمیاب و گران قیمت است و خاتمسازان به ندرت از آن استفاده می کنند.

نارنج(قهوه‌ای روشن): چوب نارنج به رنگ طبیعی قهوه ای روشن است که پس از بریدن مثلث آن را با رنگ های شیمیایی به رنگ های زرد و سیاه و قرمز در می آورند و در خاتم به کار می برند. این چوب اکثرا در شیراز و مازندران یافت می شود.

افرا(قهوه‌ای روشن): رنگ طبیعی این چوب قهوه ای است و پس از بریدن مثلث های خاتم آن را با رنگ های مصنوعی و شیمیایی به رنگ قرمز یا زرد در می آورند.

تبریزی (سفید) : این چوب بسیار نرم و رنگ آن سفید است. قسمت پشت خاتم در واقع آستر آن از این چوب تهیه می شود. به علت نرمی و انعطاف پذیری برای آستر استفاده می شود.

 فوفِل (سیاه و قهوه‌ای تیره): چوبی با بافت نرم است که در کارهای هنری و تولید سازهای موسیقی کارایی داشته و مورد استفاده قرار می گیرد. چوبی بسیار محکم و بادوام است که بیشتر در کارهای ظریف مورد استفاده قرار می گیرد.از این چوب نیز برای رنگ های قهوه ای تیره استفاده می شود.

عناب (قهوه‌ای روشن مایل به قرمز): عناب ، دارای چوبی نسبتا سخت بوده و الیاف آن موازی و یکنواخت است. و جز یکی از چوب های خوش رنگ می باشد که رنگش نزدیک به قرمز است.

البته برخی از این چوب‌ها از هندوستان وارد می‌شود که به خاطر گرانی الآن نسبت به گذشته کمتر استفاده می‌گردد و رنگ چوب‌های موجود را با کمک رنگ‌های شیمیایی تغییر می‌دهند تا تنوع رنگ‌ها مانند زرد، سیاه و قرمز حفظ شود. همچنین از استخوان و عاج فیل نیز کمتر استفاده می‌شود و رنگ استخوان‌های دیگر (بویژه گاو و اسب) را نیز با کمک رنگ، به رنگ‌های دیگری غیر از سفید (مانند سبز) در می‌آورند. و در فلزات هم گاهی  آلومینیوم و مس به کار گرفته می‌شود.

Khatam-Kari
 

تاریخچه خاتمکاری

کاملا مشخص نیست که تاریخچه خاتمکاری به چه زمانی و یا به چه مکانی می رسد و چه کسی آن را ابداع کرده است ولی قدیمی ترین آثار خاتم کاری، در شهر شیراز و در منبر مسجد عتیق شیراز با قدمت بیش از ۱۰۰ سال وجود دارد و زادگاه این هنر زیبا را شهر شیراز دانست. هرچند که در دوران صفویه این هنر به اصفهان منتقل شد و در اصفهان به عنوان پیشه به تولید انبوه رسید.

می توان گفت، اوج شکوفایی و تکامل این هنر در دوران صفویه بود، در این زمان هنرمندان از شهر های مختلف به پایتخت ایران که آن زمان اصفهان بود دعوت می شدند و ضمن فعالیت در رشته‌های خاتمکاری، منبت‌کاری، کاشی‌کاری و گره‌چینی، به ساختن ساختمان‌های حکومتی و بارگاه‌ها و اماکن مقدس تشویق و ترغیب شدند. بعدها در زمان قاجاریه به علت عدم توجه به هنر، این هنر نیز همانند سایر هنرها از درجه اعتبار و اهمیت افتاد و استادان و هنرمندان این رشته در این دوران در بدترین و سخت‌ترین شرایط زندگی می‌کردند.

از استادان بنام خاتمکاری در شیراز و ایران را می‌توان به (استاد عبدالخالق گلریز خاتمی) ملقب به پدر خاتم ایران و (شادروان استاد عبدالعلی گلریز خاتمی) ٬(احمد روحانی) اشاره کرد که خود صاحب سبک در این رشتهٔ هنری می‌باشند.

البته اگر به زمان های قبل تر نیز بازگردیم، در قرون اولیه‌ی اسلام نوعی هنر تزیینی سطح یا خاتم ساده در ایران وجود داشته است که امروزه به آن خاتم مربع می‌گویند. اجزای تشکیل دهنده در این نوع خاتم به جای مثلث، قطعاتی به شکل مثلث، قطعاتی به شکل مربع، مستطیل و متوازی‌الاضلاع و لوزی بوده است، این شیوه ساخت تا قرن‌ها پس از ظهور خاتم از نوع امروزی نیز ادامه داشته است.

ابزار خاتمکاری

گیره فلزی، تیز سوهان، چکش، گاز انبر، اره سیم ساب دار، مثلث ساب، مغار، متر فلزی، خط کش ثابت و خط کش تیردار، گونیا و پرگار از ابزار کار خاتم‌ کاری می باشند.

صنایع دستی خاتم و مس

 

مراحل خاتم کاری

 در خاتمکاری اولین مرحله این است که چوب های رنگی – که انواع و رنگ های چوب های پرکاربرد را قبلا بررسی کردیم- به صورت نواری و با ارتفاع ۶۰ سانتیمتر برش می دهد و اجازه می دهند که چوب ها  کاملا خشک شوند. سپس این چوب ها را به گونه ای برش داده و سوهان کشی می کنند که به شکل مثلثی درآیند. این نوار ها در کنار نوار برنجی که از طریق حدیده کردن کاملاً شبیه قطعات چوب و استخوان گردیده به صورت یک چیدمان رنگی و منظم و متقارن با لایه ای از چسب سریش در کنار هم قرار می گیرند.

بعد از انجام مرحله ی قبلی، اشکال هندسی متقارن و منتظم که آماده شده اند را با نخ بسته می بندند تا ضمن خشک شدن محکم در کنار هم چسبانده شوند این عمل تا بدست امدن یک گل کامل با ارتفاع ۶۰ سانتیمتر ادامه پیدا می کند. پس از آماده کردن چند گل آن ها را بین دو تخته در کنار هم می چینند و لابه لای آنرا با چسب چوب یا سریش پر می کنند و زیر پرس به صورت یک تکه در می آورند که به آن قامه می گویند.

انواع ساعت های خاتمکاری

روش های شناخت خاتم کاری مرغوب و با کیفیت

1- سطح چوبی یک خاتمکاری مرغوب کاملا صاف و هموار است و چوب استفاده شده در آن باید مقاوم و با کیفیت باشد. وجود ناهمواری یا خط و خش و حباب،نشان دهنده ی یک محصول نامرغوب خاتم کاری است، پس در مرحله ی اولیه حتما به سطح محصول دقت کنید.

2- در یک خاتمکاری مرغوب جای خالی وجود ندارد و سطح چوبی آن کاملا به هم متصل است.استفاده از چوب های ارزشمند و کمیاب در ساخت مثلث های خاتم نظیر چوب آبنوس و فوفل کار را ارزشمندتر نیز می کند.

3- در یک خاتم مرغوب در پشت برش های خاتم، از آستر و چسب مرغوب استفاده شده است.

4- هر چه مثلث ها و نقش های خاتم ریز تر باشند کیفیت آن بالا تر است. در ولقع به‌کار بردن نقوش اصیل و پیچیده و استفاده از ورق‌های زاویه‌دار روی محصولات خاتمکاری، اصالت و ارزش آن‌ها را افزایش می‌دهد.

5-یکی از نکات مهم خاتم مرغوب قرینه بودن طرح کلی آن از نظر مهندسی است.استفاده از چند ضلعی های منتظمی که بیش از شش ضلع داشته باشند نیز بر ارزش کارمی افزایند.

6-رنگ‌آمیزی خاتمکاری نیز باید در قسمت‌های مختلف یکدست و هماهنگ با هم باشد. استفاده کمتر از رنگ های شیمیایی در ساخت خاتم آن را باارزش تر می کند.

7-یک خاتمکاری مرغوب هیچ گونه برجستگی ندارد.

8-لاک‌کاری کامل محصولات خاتم‌کاری نیز در مرغوب بودن آن‌ها نقش بسزایی دارد؛ به‌طوریکه در ساخت محصولات باکیفیت خاتم کاری، تمام قسمت‌های آن‌ها با ضخامت یکنواخت لاک‌کاری می‌شوند و هیچ نقطه‌ای بدون لاک‌کاری باقی نخواهد ماند. درصورتیکه حتی نقطه کوچکی از محصول، عاری از لاک باشد؛ با گذشت زمان و نفوذ گرد و غبار به آن، دچار پوسیدگی خواهد شد.

البته یک توصیه ی مهم بعد از خرید محصولات خاتمکاری این است که کلیه محصولات خاتمکاری شده بایستی دور از حرارت، رطوبت و نور مستقیم خورشید نگهداری و از تمیز کردن آنها با پارچهٔ مرطوب واز به کار بردن هر گونه جلاسنج بر روی سطوح خاتم اجتناب نمائید.

ساعت های خاتم کاری

 وجود یک ساعت شیک و لوکس در فضای خالی دیوار های خانه می تواند یکی از اقدامات مهم در طراحی دکوراسیون باشد. علاوه بر ارزش بالای این کالا به دلیل ترکیب رنگ های چوب و صفحه ی میناکاری شده که معمولا از رنگ های میناکاری و آبی آرامش بخش است، میتواند حس آرامش و زندگی را در دکوراسیون منزل شما ایجاد کند .

از طرفی خرید یک ساعت خاتم کاری قطعا یک هدیه ی فوق العاده و باارزش برای عزیزان شماست بخصوص اگر قصد خرید هدیه ی سازمانی و مدیریتی برای کارمندان خود و یا خرید هدیه ی تبلیغاتی برای مشتریان و طرف های تجاری خود داشته باشید.

امکان هک شدن لوگو و برند شما روی محصولات وجود دارد تا هدیه ی شما یک تبلیغ ماندگار از برندتتان باشد. به همین دلیل پیشنهاد میکنیم حتما از صفحه ی خرید هدایای سازمانی و مناسبتی مارسین دیدن فرمایید.

ترکیب مس و خاتم کاری

یکی از درخشان ترین صنایع دستی ایرانی تلفیق دو هنر با ارزش و فاخر  در زمینه ی خاتمکاری و مسگری است. ترکیب این دو هنر یک محصول خاص و منحصر به فرد خلق می کند.

استفاده از ظروف مسی و خاتم کاری یکی از محبوب ترین محصولات برای جهاز عروس می باشد. زیرا با استفاده از مواد اولیه ی مرغوب و طراحی منحصر به فرد، این محصول هم جلوه ی دو چندانی به جهیزیه ی عروس مس افزاید و هم کاربردی بوده و یک ست پذیرایی لوکس و ارزشمند است که دارای طول عمر بالا می باشد. پیشنهاد میکنیم از سایر محصولات ویژه در صفحه ی جهیزیه ی عروس - صنایع دستی دیدن فرمایید.

علاوه بر این اگر به دنبال خرید یک هدیه ی خاص و چشم نواز هستید، استفاده از ظروف مسی و خاتم یک پیشنهاد فوق العاده است که ارزش کار کاملا مشخص بوده و فرد موردنظر شما را خوش حال خواهد کرد.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *