ابریشم دوزی

ابریشم دوزی، دوختی می‌باشد که با نخ ابریشم بر روی طرح دوخته می‌شوند. نمونه‌ای از این دوخت‌ها عبارت‌اند از: طرح‌های انسانی، طرح‌های حیوانی، طرح‌های گل‌ و بته، طرح هندسی، طرح درختی محرماتی، طرح شمسه‌ای کتیبه‌ای، خطوط منحنی و …

تاریخچه ابریشم دوزی

بسیاری بر این عقیده اند که ابریشم از چین به ایران راه پیدا کرده و ایرانیان بافت ابریشم را از چینی ها آموخته اند. با استناد بر شواهد موجود در کاوش های باستان شناسی در مناطق مختلف ایران این روایت به احتمال قوی درست نمی باشد. Pariset در کتاب تاریخ ابریشم جلد دوم در این باره چنین نوشته است: «ایران و ترکستان مولد کرم های سفید می باشد و خوراک کرم ابریشم يعني توت هم اصلش ایران است.» همواره این پرسش مطرح بوده که چنانچه ابریشم از چین به ایران آمده، نام چینی آن چه بوده است و چرا همانند دیگر کالاهای وارداتی نام اصلی خود را حفظ نکرده است. در هر صورت این امر مسلم است که ایرانیان از زمان های بسیار گذشته از ابریشم برای بافت و دوخت استفاده می کردند و منسوجات و دوخت های متنوعی را با آن به وجود آوردند. متاسفانه برای قدمت ابریشم دوزی تاریخ دقیقی مشخص نیست و تا قبل از دوره اشکانیان نمونه ای از آن در دست نمی باشد. یک قطعه پارچه ۲۰ سانتی متری در حفاری های دشت مغان يافت شده قدیمی ترین نمونه مربوط به دوره اشکانی می باشد و هم اکنون در موزه ایران باستان از آن نگهداری می شود.

در دوره ساسانی، بنا به نوشته «مانئوس مارسلیوس» مورخ رومی معاصر با ساسانیان، حتی مردم عادی نیز لباس های ابریشمین به تن می کردند. در این دوران مردم از تن پوش های ابریشمین با دوخت های ابریشمی استفاده می کردند.

در دوره صدر اسلام، به دلیل منع از تجملات، استفاده از لباس های ابریشمین منسوخ شد اما دوخت های متنوع ابریشم همچنان باقی ماند. در دوره بنی امیه، خلفای بنی امیه پارچه های ابریشمین نفیسی را که بر روی آن ابریشم دوزی و گلابتون دوزی می شد به تن می کردند.

در زمان آل بویه که هنوز دارای آیین زرتشتی بودند مجددا استفاده از پارچه های ابریشمین و دوخت های ابریشم با نقوش ساسانی رواج یافت. یک نمونه از ابریشم دوزی مربوط به دوره سلجوقی نیز به جای مانده که هم اکنون در موزه ایران باستان از آن نگهداری می شود. این دوخت زیبا در دوره صفوی همانند سایر دوخت ها و هنر به اوج رسید. در این دوره هنرمندان نام خود را زیر اثرشان می دوختند. ابریشم دوزی در دوره های بعد نیز همچنان در مرکز توجه بوده و امروزه نیز رایج است.

رنگ‌شناسی در ابریشم‌ دوزی

رنگ از عوامل بسیار مهم در ابریشم‌دوزی می‌باشد. رنگ‌ها را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد:

فام‌دار: دارای رنگدانه می‌باشند و خود به سه دسته تقسیم می‌شوند: ۱) اصلی: زرد _ قرمز _ آبی ۲) فرعی: از ترکیب دو رنگ اصلی ساخته می‌شوند. ۳) میانی: رنگ‌هایی که بین رنگ‌های فرعی و اصلی می‌باشند. مثل: بنفش‌ آبی، سبز آبی، نارنجی‌ قرمز، سبز زرد، زرد نارنجی، قرمز بنفش

بی‌فام: بدون رنگدانه می‌باشند. مثل: رنگ‌های سیاه، سفید، خاکستری

مصالح ابریشم‌دوزی

ابزارهایی مثل: نخ، سوزن، پارچه موادکمکی مثل: انگشتانه، قیچی و کارگاه که خود از ابزارهای مشترک همهٔ سوزن‌دوزی می‌باشد. علاوه‌براین‌ها هر سوزن‌دوزی وسایل مربوط به کار خود را لازم دارد. مثلا: منجوق‌دوز، منجوق و ابریشم‌دوز، نخ‌های ابریشمی

انواع نخ ها

نخ‌های لازم برای کار با سوزن به هفت دسته تقسیم می‌شوند:

۱) نخ دمسه: یک رشته نخ شش لایه بوده که به صورت کلاف می‌باشد و شمارهٔ رنگ روی هر کلافی نوشته‌شده که کار را راحت‌تر می‌کند.

۲) نخ عمامه: نخی براق و دارای تاب می‌باشد که برای نقش‌های برجسته و دوخت‌های درشت کاربرد دارد.

۳) نخ مز: این نو نخ به صورت قرقره یا سیگارت ابریشمی بوده و بهترین نوع نخ برای ابریشم‌دوزی می‌باشد.

۴) کلاف ابریشمی: این نوع نخ مختص ابریشم‌دوزی می‌باشد.

۵) عمامه ابریشمی: الیافی است دارای تاب و ضخامت زیاد که در حاشیه کاربرد دارد.

۶) الیاف فانتزی: نخی نقره‌ای یا طلایی به نام‌های گلابتون و نقده می‌باشد که در ابریشم‌دوزی کاربرد دارد و به صورت کلافی یا قرقره‌ای وجود دارد. این نوع الیاف در گذشته از طلا و نقره ولی امروزه از مواد مصنوعی تهیه می‌شوند.

۷) الیاف مصنوعی: از الیاف‌های مصنوعی مثل: پرلون، نایلون و … آماده می‌شود و تفاوت زیادی با الیاف طبیعی ندارد.

مکان انتخاب طرح در ابریشم‌دوزی

بعضی طرح‌ها در گوشه و بعضی‌ها در گوشه و بعضی‌ها در وسط و تعدادی از آن‌ها به صورت کادری می‌باشد.

دوخت های ابریشم دوزی

دوخت های مشخص با نخ ابریشم بر روی طرح را ابریشم دوزی دوزی می گویند و دوخت های مشخصه آن عبارتند از: دوخت توپرکوتاه بلند ، دوخت ساتن دوزی و ساقه دوزی ، که اگر طرحی را با این سه نوع دوخت یا به تنهایی سوزن دوزی نماییم آن طرح را می توان ابریشم دوزی نامید ، ولی اگر یکی از این سه دوخت و یا هرسه این دوخت همراه با دوخت های دیگر مورد استفاده قرار گیرند این سوزن دوزی را نمی توان ابریشم دوزی نامید.

• توپر دوزی

  برای اجرای دوخت توپر کوتاه و بلند ، یک قسمت از خطوط طرح را در نظر گرفته سوزن را روی خط بیرون آورده درامتداد وسط تکه زمینه طرح بخیه های موازی هم به طول متفاوت درکنار یکدیگر دوخته و پس از آن که یک ردیف بخیه زده شد از انتهای بخیه های قبلی بخیه های ردیف بعد را میزنند . که به این ترتیب سوزن دوزی ، بخیه های موازی زده می شود که این بخیه ها همگی در کنار یکدیگر سطح طرح را پر می کنند .

• ساقه دوزی

  برای ساقه دوزی، بخیه روی خطوط طرح زده می شود که از وسط بخیه قبلی ، بخیه بعدی شروع می گردد و جهت و سمت نخ دوخت در سراسر یک خط یکی است .

• ساتن دوزی

  ساتن دوزی دوخت کوک هایی هماهنگ و کنار یکدیگر بدون فاصله روی طرح اصلی است .

در پایان

فروشگاه مارسین با فعالیت در زمینه فروش و خرید صنایع دستی سعی در حمایت هر چه بیشتر از هنرهای دست و صنایع دستی در کشور عزیزمان دارد.

مارسین – فروشگاه صنایع دستی