مواد و مصالح منبت کاری
مهمترین ماده ای که روی آن منبت کاری می کنند چوب است. این چوب باید محکم و بدون گره باشد. برای این منظور از چوبهای گردو، چوب گلابی، چوب چنارف نارون، چوب راش، چوب تبریزی و... استفاده می کنند. البته آبنوس و بقم چون هم محکمتر و هم چربتر هستند دوام بیشتری دارند؛ اما در ایران بخاطر فراوانی چوب گردو اکثرأ از این چوب استفاده می شود .
شناخت راه چوب، یکی از مهمترین اصول کار است. راه چوب همان مسیر رشد عمودی درخت است و به آن اصطلاحا راه راست می گویند. برش افقی درخت را راپوده می نامند که بر روی آن منبت کاری نمی شود.
اگر روی چوبی گره مشاهده شود، برای منبت کاری در سطح آن، گره را به دو قسمت تقسیم می کنند و از مرکز گره به سمت محیط گره مغار می زنند. در غیر اینصورت، گره از روی چوب کنده می شود. از دیگر مصالح منبت کاری می توان از «عاج»، صدف» و «استخوانه» نام برد.
وسایل و ابزار منبت کاری
مغار :
وسیله ای است برای تراشیدن چوب و اندازه های مختلفی دارد که این اندازه ها بر اساس پهنای مغار تعیین می شود. در موقع کنده کاری باید انحنای شیب دار مغار به سمت کار باشد. مغارها انواع گوناگون دارند.
- مغار کبریتی : نازکترین مغار است؛ نوک آن یک میلیمتر پهنا دارد و برای کندن سطوح صاف بکار می رود.
- مغار تخت باصاف : از این مغار برای شیب دادن و کندن سطوح صاف استفاده می شود.
- مغار نیم باز : تیغه این مغار کمی انحنا دارد. داخلش نسبت به مغار تخت کمی گود است. دارای دهانه ای باز می باشد و برای ایجاد قوس و سطوح شیب داری بکار می رود که با مغار صاف امکان پذیر نیست.
- مغار کیلویی : برای ایجاد انحناهای عمیق استفاده می شود. این مغار، گودی بیشتری از مغار نیم باز دارد و شیب آن تندتر است.
- مغار شفره : مقطع این مغار به شکل «۷» است و برای ایجاد خط بین دو سطح که نسبت به هم زاویه دارند با عمود هستند بکار می رود. همچنین طرح را از زمینه جدا می کند.
کلیه مغارهای نامبرده دارای نوع خمیده یا کج نیز هستند. از مغارهای کج در جاهایی استفاده می کنند که امکان استفاده از مغار صاف نباشد.
- مغار کبریتی کج
- مغار صاف کج
- مغار نیم باز کج
- مغار کیلویی کج
- مغار شفره کج
سوهان :
برای ساییدن چوب و دیگر مواد منبت کاری بکار می رود و انواع مختلفی دارد.
1 و 2) سوهان دوسر صاف و کج : از نوع صاف برای ساییدن و از نوع کچ برای صاف کردن محل گود استفاده می شود.
3) سوهان سه پهلوی سه گوش : از این سوهان برای تراش دادن و صاف کردن سطوح استفاده می کنند.
4) سوهان سه پهلوی صاف
5) سوهان نیم گرد
6) سوهان دم کاردی
7) سوهان دم موشی، که نازک و کوچک است و برای کارهای خیلی ظریف مورد استفاده قرار می گیرد.
8) سوهان گرد، که برای صاف کردن داخل سوراخ یا دایره بکار می رود.
چوب ساب :
برای از میان بردن پستی و بلند بهای زمینه یا گرد کردن پایه های میز و صندلی بکار می رود و دو نوع دارد :
1) چوب ساب کج
2) چوب ساب راست
چکش یا تخماق :
برای کوبیدن و ضربه زدن به انتهای مغار بکار می رود. جنس سر این چکش در قدیم از چوب بود ولی هم اکنون برای ساختن آن از پلاستیک فشرده استفاده می کنند. پلاستیک فشرده سبب می شود تا ضربات، صدا نداشته باشند و دسته مغار آسیب نبیند و ضمنا وزن مناسب چکش نیز، هنرمند منبت کار را خسته نکند.
روغن دان :
جعبه ای است که داخل آن پنبه آغشته به روغن خوراکی یا پارافین قرار دارد. نوک مغار حین تماس با پنبه چرب می شود. بدین ترتیب موقع کنده کاری، مغار راحت جلو می رود و براده را به شکلی ظریف برمی دارد.
سنگ نفت :
برای تیز کردن نوک مغار بکار می رود. نوک مغار باید همیشه نیز و صاف باشد، در غیر اینصورت عمل دلخواه را انجام نمی دهد. یک طرف سنگ نفت زبرتر از طرف دیگر است. برای تیز کردن مغار، تیغه را اول با قسمت زبر و سپس با قسمت نرم تیز می کنند.
نوک بعضی مغارها آنقدر تیز است که می تواند موی دست را بتراشد. سنگ را در نفت می گذارند تا همیشه ترم بماند و تیغه مغار را خراش ندهد. اگر سنگ در نفت نباشد خود نیز ناهمگون و سریع ساییده خواهد شد.
گیره :
کار برای اجرای عمل مثبت به گیره بسته می شود. وجود گیره بسیار الزامی است، زیرا دستهای هنرمند برای ایجاد خلاقیت باید آزاد باشد.
