هنر چهل تکه دوزی هنری زیبا
چهل تکه دوزی
هنر تکه دوزی که اصطلاحا به آن چهل تکه دوزی هم می‌گویند از قدیم در بین خانم‌ها طرفداران زیادی داشته است. اگر نگاهی به وسایل خانه مادربزرگ‌هایتان بیاندازید حتما نمونه‌هایی از آن را خواهید دید.
در قدیم برای دوخت دستگیره و وسایل دیگر پارچه‌های اضافی را به هم می‌دوختند اما امروزه این هنر جای خود را بیشتر باز کرده است بطوریکه هر روزه شاهد مدل‌های متنوع‌تری از این هنر هستیم.
این هنر در ایران به نام‌های مختلفی شناخته می‌شود از جمله خاتم دوزی، لندره دوزی و گاهی هم با عنوان تکه دوزی از آن یاد می‌شود. می‌توان گفت تکه دوزی وسیله تزیینی کوچکی است که در سطح دیگری به کار برده می‌شود. تکه دوزی با انواع پارچه‌ها خیلی رایج است ولی مواد دیگری هم می‌توان به کار برد. به عنوان مثال، برای سرامیک به صورت تکه جداگانه‌ای از سفال است که به کار اولی و با هدف تزیین آن اضافه می‌شود.
برای این کار پارچه نخی یا کتون و همچنین پارچه‌های مبلی یا پرده‌ای ضخیم مناسب هستند. بهترین جنس پارچه برای این کار نخی می‌باشد.
چهل تکه دوزی در ایران به نام های مختلفی شناخته می شود از جمله خاتمیدوزی، لندره دوزی و گاهی هم با عنوان تکه دوزی از آن یاد می شود. آنچه که ازاسناد و مدارک محدود بر می آید بیانگر این است که چهل تکه دوزی مخصوصاً زمانی که باآجیده دوزی یا مطلسه دوزی همراه باشد در گروه رودوزی های سنتی ایران جای می گیرد.
اصطلاح «رودوزی» یا «روکاری» (Embriodery) به هنری گفته می شود که طی آن نقوش مختلفبر روی پارچه های بدون نقش از طریق دوختن یا کشیدن قسمتی از نخ های تار و پود پارچهبه وجود می آید (منتخب صبا).
هر چند که زمان پیدایش «رودوزی» که در آغاز برایتزئیین البسه بوده دقیقاً مشخص نیست اما اسناد و مدارک موجود و نمونه های به دست آمده حکایت از رواج رودوزی ها در دوران ایران باستان دارد.
این نوع دوخت ازدوران گذشته در ایران رایج بوده با این حال تاریخ مشخصی برای پیدایش آن در دستنیست، اما آثار باقی مانده در موزه های ارمیتاژ لنینگراد و مترو پولیتن و موزه یایران باستان حکایت از رواج خاتمی دوزی در دوره ی سلجوقی دارد .
به طور کلی این کار در ایران در زمان های متفاوت رایج بوده به طوری که قطعات مختلف پارچه با مهارت هر چه تمامتر و با توجه به هماهنگی کامل رنگ ها در کنار یکدیگر دوخته می شدند و روی بخیه ها را هم با گل دوزی های ابریشمی (آجیده دوزی) زیبا می ساختند.
این کار زحمت زیادی داشته و افراد در ازاء آن در گذشته دستمزد دریافت می کردند. در این زمینه از محمد علی جمالزاده نقل است که:
«خاتمی دوزی سابقاً در ایران بسیار رواج داشته و امروزه روز به روز از میانمی رود و آن عبارت است از مقداری خرده پارچه های مختلفه اللون و مختلفه الشکل که ازروی استادی طوری پهلوی یکدیگر دوخته می شود که شباهت کامل به شال های کشمیر پیدامی کند و بخیه دوزی ها را نیز با گلدوزی های ابریشمی ملمون می پوشانند و یک قطعه پنج تا شش ذرعی این نوع کار ۵۰ تا ۶۰ تومان قیمت دارد و بعضی پرده ها را از ۱۰۰ تا۲۵۰و یک زین پوش را از ۲۰ تا ۱۲۰ تومان می فروشد .
بنابر این بر اساس اسناد محدودی که در دست است ملاحظه شد که چهل تکه دوزی در ایران رواج داشته اما اینکه دقیقاً به چه زمانی بر می گردد و درگذشته دقیقاً به چه صورتی انجام شده اطلاعات مشخصی در دست نیست. تنها می توان به این نکته اشاره کرد که این کار در ایران موارد استفاده ی مختلفی داشته که عبارتنداز رویه لحاف، رویه کرسی، رختخواب پیچ، سجاده، رویه پشتی، رو قوری، رو تختی،کوسن، پشتی، رو مبلی، پرده های مختلف، بقچه سوزنی و تابلوهای تزئینی …
همچنین مراکز اصلی که در ایران این دوخت را انجام می دادند عبارتند از رشت، اصفهان، یزد، تبریز، کاشان، کُردستان، و آذربایجان غربی که امروزه هیچ اطلاعاتی پیرامون این آثار در این مراکز وجود ندارد.
هنرهایی که مربوط به دوخت و دوز می شوند اغلب مورد توجه بانوان هنرمند و باسلیقه قرار می گیرند. در سالهای قبل اغلب مادربزرگ ها برای صرفه جویی در هزینه ها و همچنین گذراندن اوقات فراغت خود اقدام به اتصال تکه پارچه های دور ریختنی می نمودند و از این طریق به خلق وسایل کاربردی جدید می پرداختند که این هنر زیبا، به چهل تکه دوزی معروف شد.
همه ما در خانه تکه پارچه هایی داریم که نمی دانیم با آن ها باید چه کار کنیم و گاهی هم بدترین انتخاب ممکن یعنی دور ریختن شان را تجربه می کنیم.
اصول اولیه دوخت
درواقع تکه دوزی نوعی دوخت است که این دوخت معمولا به دوخت قطعات ریز و درشت و رنگارنگ پارچه‌های مختلف به یکدیگر اطلاق می‌شود. این قطعات معمولا از انواع پارچه‌های: ساده، گلدار، چهارخانه، محرماتی، و خالدار تهیه می‌شود و نام چهل تکه نیز به معنای استفاده از تکه‌های مختلف در تعداد زیاد بر روی این هنر دستی نهاده شده است،
تکه‌های پارچه عموما به شکل: مربع، مثلث ریز و درشت و لوزی بریده و از پشت با کوک به یکدیگر وصل می‌شوند و سپس به وسیله دوخت‌های ریز به هم دوخته و محکم می‌گردند.
لازم به ذکر است که انجام این هنر علاوه بر اینکه می‌تواند منزل شما را به شیوه‌ای هنرمندانه تزیین کند می‌تواند به عنوان یک شغل خانگی هم برای شما ایجاد درآمد کند. حتی در صورت حرفه‌ای شدن در این کار می‌توانید برای آموزش دادن آن هنر آموز جذب کنید.
تکه دوزی در بیشتر لوازم منزل کاربرد دارد، از لوازم آشپزخانه گرفته تا سرویس خواب و رومبلی و … لوازمی هستند که در هر خانه‌ای به آن نیاز است؛ پس اگر کمی با خیاطی آشنایی دارید، به این شغل خانگی جدی‌تر فکر کنید.
علاقه و تجربه عملی در خیاطی دو مقدمه مهم برای موفقیت شما در این کار است. اگر پیش از اینکه به این شغل به صورت جدی فکر کنید، تجربه خیاطی حتی به صورت تفریحی داشته باشد، قطعا زودتر به نتیجه می‌رسید. ابزار و لوازم کار هم خیلی پیچیده نیست. قطعا یک چرخ خیاطی حرفه‌ای و چرخ سردوزی و پارچه و نخ، طرح و الگو ابزارهای اصلی شما هستند. البته برای لوازمی مثل دم‌کنی به پشم شیشه هم احتیاج دارید. نوار کتان و کنفی و بقیه وسایل زینتی هم بسته به نوع کار شما متفاوت هستند.
صبور و دقیق باشید
موفقیت در کارهای چهل تکه دوزی و کلا خیاطی رابطه مستقیمی با علاقه شما به این کار دارند. در خیاطی ظریف کاری و تمیز کار کردن خیلی مهم است؛ بنابراین به تمرکز، حوصله و دقت زیادی نیازمند است.
در این کار باید بدانید مشتری الان در بازار دنبال چه کالایی است و مطابق با ذائقه او پیش بروید. علاوه بر این مدام باید به فکر ایده‌های نو و خلاقیت در کار باشید. برای این کار می‌توانید از مدل‌ها و طرح و رنگ‌های خارجی هم استفاده کنید.
هنر های دست و صنایع دستی در کل نیاز به صبوری و دقت ویژه ای دارند. در مارسین با خرید صنایع دستی مختلف می توانید نتیجه این دقت و صبر را مشاهده نمایید.