درباره‌ی پرتره‌ی «پاپ اینوسنت دهم» اثر دیه‌گو ولاسکز

دو قرن بعد، فرانسیس بیکن متأثر از این پرتره مجموعه آثاری با عنوان «مطالعه بر پرتره‌ی پاپ اینونست دهم از ولاسکز» خلق کرد.

او حدود پنجاه اثر از مجموعه‌ی پاپ خلق کرد که بیشتر آن‌ها را از بین برد. جایگاه اثر ولاسکز در تاریخ هنر پراهمیت و تثبیت‌شده بود و تفسیر بیکن نمی‌توانست چیزی به اثر بیافزاید مگر آوانگارد بودن در بیان و فرم. اما این فرآیند به جاودانگی اثر ولاسکز کمک کرد.

شاید اگر پاپ بیکن وجود نداشت، خوانش ما از اثر ولاسکز به گونه‌ای دیگر بود.

ولاسکز تصویری از قدرت ارائه می‌دهد، تصویری که رنگ و بوی اقتدار کلیسای کاتولیک را دارا است، در حالی که آن تصویر بیکن آن را دچار خلل کرده و لایه‌های تاریخی و اجتماعی آن را محو می‌کند. در نسخه‌ی بیکن از پرتره‌ی ولاسکز، پاپ در حال جیغ زدن تصویر شده است، اما صدای او با پرده‌های محصورکننده و رنگ‌های بسیار تیره‌ خاموش می‌شود و رنگ‌های تیره‌ی پس‌زمینه فضایی کابوس‌گونه و گروتسک به نقاشی می‌دهد.

غیر از اینکه این دو اثر در زمانه‌ای متفاوت خلق شده‌اند، جایگاه دو هنرمند هنگام کشیدن این دو اثر نیز متفاوت بود. ولاسکز و بیکن هنگام کشیدن این دو اثر تقریباً در یک بازه‌ی سنی قرار داشتند، اما جایگاه حرفه‌ای آن‌ها تفاوت داشت. ولاسکز یک نقاش برجسته و مشهور بود که به دلیل مشغله‌ی دربار کم‌کار شده بود.

از سوی دیگر، بیکن هنوز در آغاز راه بود و در هنگام خلق پرتره‌ی پاپ اینوسنت در سال ۱۹۵۳ هنوز به عنوان یک هنرمند بزرگ در تاریخ هنر شناخته نمی‌شد.
از لحاظ هستی‌شناسانه، این دو نقاشی با یکدیگر ارتباط چندانی ندارند.

پاپِ بیکن به شخصیت پاپ در نقاشی ولاسکز متصل نمی‌شود، بلکه یک دگرگونی از پاپ ولاسکز تا پاپ بیکن به وقوع پیوسته است. بیکن رویکرد زیبا‌شناسانه‌ی ولاسکز را تغییر داده ‌است و یک لکه‌ی ننگ از پاپ ساخته که بیشتر از پاپ ولاسکز، از آناتومی وحشت نشأت گرفته‌ است. علاوه‌ بر این، دهانِ جیغ‌زنِ پاپ ابداع خود بیکن بود که از مطالعات او بر آناتومی بدن انسان‌ها به دست آمد.

بیکن در این بازنماییِ تشدیدشده و اکسپرسیوِ «جیغ»، متأثر از چهره‌ی پرستارِ در حال جیغ‌زدن در فیلم «رزمناو پوتمکین» اثر آیزنشتاین و زن فریادزننده‌ در پرده‌ی «کشتار بی‌گناهان^۴» اثر پوسن نیز بوده‌ است.

بنابراین، ما نمی‌توانیم اثرِ ولاسکز که را با تصویر بیکن به سادگی قیاس کنیم.

پیشنهاد این است که پرتره‌ی ولاسکز را با همه‌ی نقاشی‌های بیکن مقایسه کنیم. بیکن پرتره‌ی «مطالعه‌ای بر پرتره پاپ اینونست» را قبل از مجموعه‌ی هشت‌گانه پاپ‌ها در همان سال کشید.

این پرتره، پاپ را در حال درد و رنج به تصویر می‌کشید، در حالی‌که باقی نقاشی‌های این مجموعه پاپ را در حالات دیگری همچون خستگی، بی‌حسی، پوزخند و از این قبیل نمایش داده ‌است. می‌توان تصور کرد که ایماژ رنگ سرخ در پرتره‌ی ولاسکز و گوشت‌زنده‌ی صورت پاپ، با عمیق‌ترین انگیزه‌های بیکن در نقاشی، یعنی عبور از پوست، و رسوخ به گوشت و سیستم عصبی متناسب بوده است.
بیکن در مصاحبه با دیوید سیلوستر درباره‌ی این اثر چنین می‌گوید: «زمانی که من تابلوی جیغ پاپ را کشیدم، آن را آن‌طور که می‌خواستم انجام ندادم.

من همیشه به [ادوار] مانه فکر می‌کردم و پیش از این کتابی با نقاشی‌های زیبایی از بیماری‌های دهان خریده بودم. زمانی که جیغِ پاپ را می‌کشیدم، نمی‌خواستم آن را به این صورت انجام دهم. من می‌خواستم دهانی را با همه‌ی رنگ‌های زیبای درونش بکشم، چیزی شبیه یکی از غروب‌های مانه و نه فقط پاپی که جیغ می‌زند.

اگر بتوانم دوباره آن را بکشم -که از خدا می‌خواهم هرگز تکرار نشود- آن را شبیه یک اثر مانه خواهم کشید.»
این نقل قول بیکن نشان می‌دهد که او خودش هم از این سوژه خسته شده بود. علاوه‌بر این، دهانِ باز در حال جیغ زدن در فیگورهای دیگر بیکن نظیر مصلوب (۱۹۴۴) نیز تکرار شده بود. پس می‌توان گفت که پرتره‌ی جیغ پاپ فقط تفسیری بر اثر ولاسکز نیست، بلکه حرکتی مبتنی بر خود‌تفسیری بیکن بر آثارش است.
برخی مفسرانْ تحلیلی فرویدی از این اثر ارائه می‌کنند. بیکن در دوران کودکی و نوجوانی‌اش همواره تحت نظر پدر سختگیری بود که با علایق هنری او و تمایلات جنسی‌اش مشکل داشت.

از دیدگاه فرویدی، توجه بیکن به سوژه‌ی پاپ در آثارش اشاره به یک عقده‌ی ادیپی معکوس دارد.

او پدر را به عنوان یک قدرت مردانه در قالب پاپ به نمایش می‌کشد.

از این‌رو، نقاش پدرش را در یک فضای تنگ و فشرده محصور کرده‌ است و گویا از قدرت خود در نقاشی، قدرتی که پدرش آن را انکار می‌کرد، برای شکنجه‌ی پدرش استفاده کرده‌است.
ارجاعِ پرتره‌ی پاپ به پدر بیکن را در بخشی از مصاحبه‌ی دیوید سیلوستر نیز می‌توان یافت. سیلوستر در جایی از مصاحبه می‌پرسد:
-آیا این اثر ارتباطی با رابطه‌ی تو و پدرت دارد؟
-بیکن: متوجه منظورت نمی‌شوم.
-سیلوستر: کشیدن پرتره‌ی پاپ.
-بیکن: قطعاً من اینطور فکر نکرده‌ام. اما نمی‌دانم، سخت است که به فرم در آمدن عقده را بفهمیم.
در نقاشی ولاسکز، پاپ تمامی ضوابط رسمی خود را دارا است. از پوشش تا میمیک صورتِ او. نقاش مخاطب را با تصویری نوعی و نمونه‌نما از پاپ مواجه می‌کند.

در اثر بیکن، پاپ در ظاهر و پیکربندی‌اش در حالتی ساتیرگونه قرار گرفته و این وجه ساختارشکنانه‌ی پرتره‌ی بیکن است.

پاپِ ولاسکز همچون کلیسای کاتولیکِ سابق، با اقتدار و اعتماد به نفس نقش‌آفرینی می‌کند. او در نقش خود است اما پاپ بیکن آسیب‌پذیر و مورد قضاوت است؛ گویی نشسته و با مشت‌های گره شده در انتظار سرنوشت محتوم خود است.
چنانچه خوانش این دو اثر را در یک فرآیند دلالتی پویا در نظر بگیریم، هر یک از دو اثر در یک نظام زبان و بیان قرار دارند که فهم آنها در نسبت با فهم آثار دیگر میسر می‌شود.

این ارتباط قطعیت بیانگری اثری چون پرتره پاپ اینوسنت دهم در قرن هفدهم را کنار می‌زند و آن را در عرصه پویاتری قابل تأویل می‌کند. بدین‌سان، فرآیندهای دلالتیِ این دو اثر، آن‌ها را از حالتی ایستا در آورده و از پرتره‌هایی محدود به زمان خود خارج می‌کند.

مارسین-سازه هایی از جنس هنر و تجربه