آجیده دوزی چیست؟
همه چیز درباره آجیده دوزی از جمله صنایع دستی و رودوزیهای سنتی و با سابقه ایرانی است که در آن لایهای از پنبه بین دو لایه پارچه قرار می گیرد و سپس با دوخت پارچه، نقوش و طرحهای ظریف و برجستهای روی آن ایجاد میشود و به آن پنبه دوزی یا لایه دوزی نیز می گویند.خرید صنایع دستی متنوع در ایران یکی از ویژگی های ان سرزمین پهناور است.
آجیده در فارسی به معنای بخیه زدن، سوزن زدن، خلائیدن سوزن یا درفش یا نشتر در چیزی است.
پیشنهاد میکنیم از صنایع دستی شیک و زیبا، مناسب برای انواع هدایای سازمانی و شرکتی در بسته بندی فوق العاده، در صفحه ی هدایای سازمانی مارسین دیدن فرمایید.
تاریخچه آجیده دوزی
سابقه این هنر را به زمان هخامنشیان و اشکانیان نسبت داده شده است. در قسمت زیرین تسمه های تیر دان های عصر هخامنشی، یک لایه پارچه پنبه دوزی شده قرار داده می شد که سنگینی وزن آن، شانه سرباز را اذیت نکند. از آن دوران به بعد نمونه های متعددی در حجاری های دوران اشکانی و ساسانی به چشم می خورد و همچنین در دوره اسلامی تا زمان صفوی از رواج نسبی برخوردار بوده است. در این دوران و همچنین در زمان های افشار و زند و قاجار هنرمندان آجیده دوز بر روی پارچه های قلمکار نقشی ریز را انتخاب و آن را آجیده دوزی می کردند.
پیتر دلاواله در سفرنامه خود در دوره صفویه در تشریح لباس ایرانیان نوشته است :
« جلیقه ای که ایرانیان در زمستان می پوشیدند غالبا از نخ پنبه ای بوده و حالتی رنگین پر نقش داشته و داخل آن را پنبه دوزی می کردند. »
شاردن در سفر نامه نوشته :
جنس پارچه لباس ایرانیان عصر صفوی ابریشم یا کتان بوده و به آن آستری ضخیم می دوختند و میان رویه و آستر لباس، یک لایه پنبه می گذاشتند تا به این روش به گرمای لباس اضافه شود. از این دوخت برای تزئین رو لباس، لباس شب، کلاه، بقچه، سوزنی و وسایل آشپزخانه و غیره استفاده می شود. از نقوش رایج می توان به نقوش هندسی، گل و مرغ، گل و بته، بازو بندی، نقش های دایره و بیضی و لوزی و گلدانی اشاره نمود در سال های اخیر به جای پنبه به تدریج از ابر یا اسفنج و مخصوصاً در لباس های زمستانی مثل بارانی و غیره از پشم شیشه استفاده می شود.
با پیشرفت تکنولوژی در حال حاضر پارچه هایی از جنس بارانی که در داخل آن پشم شیشه گذاشته شده با چرخ های کامپیوتری گلدوزی شده، در بازار آماده به فروش می رسد که می توان از آن استفاده کرد. ولی در بعضی نقاط و کشورها مثل تاجیکستان هنوز هم برای تهیه لباس زمستانی، پالتوهایی بلند که داخل آن با دست پنبه دوزی شده است، استفاده می شود که این پالتوهای بلند بسیار گرم و زیباست و غالباً میانسالان و پیر مردها از آن در زمستان های بسیار سرد استفاده می کنند.
تکنیک های آجیده دوزی
روش ساده بدون لایه وسط :
ابتدا طرح را که از قبل روی کاغذ کشیده با چرخ خیاطی بدون اینکه سوزن آن را نخ کنیم ، سوراخ سوراخ می کنیم. پارچه رویه را روی سطح صافی پهن کرده و پارچه آستری را بر پارچه رویی بخیه می زنیم. کاغذ را بر آستری قرار داده و با پودر زغال یا گچ ، نقش را بر آن انتقال می دهیم. سپس با سوزن و نخ های پنبه ای بی رنگ و کوک های کوتاه ، طرح های روی آستری را به آستر و رویه می دوزیم. در این دوخت گاهی به جای نخ پنبه ای ، از نخ های ابریشمی الوان استفاده می کنند.آجیده دوزی لایه دار :
ابتدا پارچه رویه را روی سطح صافی پهن کرده و لایه پنبه را روی آن قرار می دهیم. آن ها را به هم کوک زده و پارچه آستری را روی لایه ای پنبه ای پهن می کنیم و سه لایه را با سوزن به هم می دوزیم. سپس با فاصله لایه ها را کوک زده ، نقش پردازی کرده و شروع به دوخت می کنیم. پنبه دوزی به دو صورت دستی وداخل قاب یا کارگاه انجام می شود. اگر از قاب استفاده کنیم، ابتدا باید بالا و پایین پارچه را به نوارهای قاب دوخته و با کوک زدن پارچه را محکم کنیم تا در حین کار پارچه در اثز کشیدن شل نشود. در پنبه دوزی دوخت به صورت کوک زدن های کوتاه انجام می شود و به دو طریق می توان این دوخت را انجام داد. یکی به روش دوخت جداگانه است ؛ به این صورت که ابتدا سوزن را به پایین فشار می دهیم تا از هر سه لایه عبور کند وسپس سوزن را به طرف بالا برگردانده و کوک هایی به فاصله و اندازه مساوی میزنیم. نکته قابل توجه این است که برای تنظیم فاصله دوخت همیشه یک دست باید زیر پارچه باشد. روش دیگر به این صورت است که با سوزن دو یا سه کوک یک اندازه گرفته و سپس از پارچه بیرون آوریم. برای این دوخت، از سوزن های بلند استفاده می شود.آجیده دوزی به شیوه برجسته :
در این نوع پنبه دوزی از دو لایه پارچه استفاده می شود ولی لایه داخلی ندارد. این نوع پنبه دوزی به دو شیوه دوخته می شود ؛ یک روش به این ترتیب است که در آن خطوط طرح را دوخته و بعد داخل آن را با پنبه پر می کنند تا برجسته شود . روش دیگر به این شیوه است که خطوط طرح را در دو خط دوخته و پس از آن ، از داخل کانال ها، نخ پرک و یا نخ کلفت پشمی رد می کنند تا خطوط برجسته شود. ابتدا باید پارچه آستری را با پارچه رویه بهم کوک زده، نقش مورد نظر را بر روی آستری کشیده و سپس خطوط طرح را با هر دو پارچه می دوزیم. وقتی تمام طرح کاملا دوخته شد، داخل آن را با پنبه پر می کنیم. برای پر کردن کار باید سوراخ ورودی کوچکی در آستری باز کرد و به آرامی پنبه را به کمک سوزن در داخل نقش فرو برد. باید دقت شود که عمل پر کردن نقش یکنواخت و مرتب انجام شود. برای پنبه دوزی برجسته بهتر است از طرح هایی استفاده شود که از نقش های کوچک تشکیل شده اند، زیرا بعد از اتمام کار زیبایی بیشتری نسبت به نقوش بزرگ دارند.آجیده دوزی لایه دار با رویه تکه دوزی یا چهل تکه دوزی
نقوش در این نوع آجیده دوزی به مرور زمان پیشرف کرده است. در اوایل قطعات به طور درهم و بدون فرم خاصی طراحی می شدند اما بعدها استادان این هنر ، با برش قطعات به صورت یک فرم و منظم طراحی خاصی را در این زمینه ایجاد کردند. به مرور زمان مشخص شد که در تمام طرح های زیبای مدل موزاییک از مدل شش گوش استفاده شده است. در طرح های بعدی از برش هایی به اشکال مختلف ، در رنگ های متضاد تیره و روشن استفاده شد که به این ترتیب جلوه زیباتری به آن بخشید. پیشرفت دیگری که در طراحی آن حاصل شد، طرح های دو تکه ای بود که در آن برش ها به صورت مورب ، مربع و مستطیل می باشد.مراکز تولید آجبده دوزی
امروزه این هنر بیشتر در شهر کرمان رواج دارد و یکی از سوغاتی های معروف این استان برگرفته از هنر آجیده دوزی میباشد.
موارد مصرف
از موارد مصرف آجیده دوزی می توان به روبالشی، لباس، بقچه، وسایل آشپزخانه و … میباشد که در جهیزیه ی عروس خانم ها بسیار کاربرد دارد. مجموعه ی مارسین یکی از تولید کنندگان انواع صنایع دستی در ایران است، که برخی از محصولات خاص و کاربردی خود را در صفحه ی جهیزیه ی عروس برای شما عرضه میدارد.