انواع فرش ایرانی و آشنایی بیشتر با آن ها

انواع فرش ایرانی در طرح و رنگ های متنوع در نقاط مختلف ایران از جمله اصفهان، اردبیل، تبریز، کاشان و … وجود دارد. هر یک از این فرش ها با توجه به ویژگی های فرهنگی و قومی آن مناطق بافته میشوند. فرش ایرانی شامل قالی، قالیچه، گبه، گلیم، جاجیم و … است که از پرفروش ترین و نیز پر طرفدار ترین صنایع دستی در ایران به شمار میرود. تاریخچه فرش ایرانی به حدود 2500 سال پیش برمی گرد. از دلایل محبوبیت فرش ایرانی کیفیت مواد اولیه، تنوع رنگی چشم نواز و نیز نقش و نگار های جذاب آن ها نسبت به سایر فرش ها در سراسر جهان است. در این مجله از مارسین قصد داریم به بررسی انواع فرش های ایرانی بپردازیم پس با ما همراه باشید.

انواع فرش های ایرانی

فرش شاه عباسی

نقش اصلی این نوع فرش را گل های مخصوصی که به شاه عباسی معروف هستند تشکیل می دهند. از ویژگی های بارز این فرش وجود گلبرگ های فراوان است. همچنین طرح شاخه و برگ آن در حاشیه این فرش نیز اسلیمی است.

انواع فرش های ایرانی -طرح فرش اسلیمی

اسلیمی یکی از انواع فرش ایرانی است که در آن شاخه ها به صورت دورانی بین برگ ها قرار می گیرد. در واقع شامل نقوشی به صورت گیاه با ساقه های پیچ در پیچ است. یکی از معروف ترین طرح های این فرش اژدها است که انتهای شاخه ها به دو شاخه متقارن تبدیل می شوند و نمایانگر آرواره های اژدها هستند. روی شاخه ها جوانه هایی در قسمت های مختلف به نام اسلیم وجود دارد. اگر روی فرشی شاخه های منظم و پیچ خورده می بینید، حتما طرح آن اسلیمی باشد. از طرح های اسلیمی در زمینه های مختلفی از جمله میناکاری و خاتم کاری نیز استفاده میشود. در خرید محصولات میناکاری و خرید صنایع دستی خاتم کاری می توانید نقوش اسلیمی را مشاهده کنید.

فرش بته‌ای یا بته جقه

طرح بته‌ای از درخت سرو الهام گرفته شده و شامل سرو های خم شده در اشکال و اندازه های مختلف میباشد. جقه نیز بته‌ای است که از پر پرندگان ساخته میشود. از معروف ترین طرح های بته‌ای میتوان به بته جقه، بته ترمه، بته شاخ گوزن و … اشاره کرد.

فرش قابی یا خشتی

طرح خشتی یا قابی از دیگر انواع فرش ایرانی است که در آن فرش به قاب های متعدد و هم انداه تقسیم میشود. درون هر یک از این قاب ها تصاویر و نقوش مختلفی (از جمله نقشوش اسلیمی، افشار، گلدانی و …) به کار گرفته شده که باعث متمایز شدن طرح فرش میشوند.

فرش شکارگاهی

نکته بارز این طرح وجود تیر و کمان و مردی سوار بر اسب است که صحنه های شکار و شکارگاه را به نمایش میگذارد. زمینه‌ی اصلی این نوع فرش جنگل و بیشه زار است که شامل انواع حیوانات از جمله آهو، گوزن، خرگوش و یا حتی برخی حیوانات وحشی میشود.

فرش افشان

در میان انواع فرش های ایرانی، طرح فرش افشان به گونه ای است که شاخه ها، گل ها و برگ ها در سراسر فرش پراکنده شده است. این نقش ها به گونه‌ای هستند که بین آن ها پیوستگی و اتصال بر قرار است. امروزه در طرح‌های افشان تنوع زیادی وجود دارد که از جمله آن ها میتوان به افشان بندی، افشان دسته گل، افشان شاخه‌پیچ، افشان ترنج دار و افشان حیوانات اشاره کرد.

فرش درختی

در انواع فرش های ایرانی از طرح‌های گل و درخت استفاده می‌شود. اما اساس طراحی در فرش‌های درختی را درختچه‌های ریز و درشت تشکیل می‌دهند که به صورت مجزا با عناصر دیگر ترکیب شده‌اند. طرح درخت به نام های درختی ترنج دار، درختی گلدانی، درختی حیوانات و درختی آب نما معروف است.

فرش اقتباسی

فرش های اقتباسی بسیار شبیه به فرش های کشورهای همسایه هستند. قالیباف ها به طور ماهرانه‌ای طرح های جدید مانند قفقازی و گوبلن را خلق و تغییر داده اند.

فرش هندسی

همانطور که از نام فرش هندسی پیداست، این فرش دارای انواع طرح های هندسی و خطوط زاویه دار است که در نهایت به یک اثر هنری زیبا تبدیل میشود. هندسی خطایی، هندسی جوشقانی، هندسی خاتم شیرازی و هندسی ستاره ای از انواع مختلف فرش هندسی میباشند.

فرش اسلامی و آثار باستانی

طرح و نقش های فرش های اسلامی و آثار باستانی برگرفته از ساختمان ها، کاشی ها و اشکال هندسی و تزئینی ساختمان میباشند. از مشهور ترین آن ها میتوان تخت جمشید، گنبد قابوس، مسجد کبود، مسجد شیخ لطف الله و … را نام برد.

فرش واگیره‌ای یا بندی

از انواع فرش های ایرانی میتوان به فرش واگیره‌ای یا بندی اشاره کرد. در این نوع فرش یک تکه کوچک از یک الگو در سراسر فرش تکرار می شود. از آنجایی که این قطعات در مرحله تکرار به هم می پیوندند، به آنها قطعه یا تقسیم می گویند.

فرش گل فرنگ

در فرش گل فرنگ تمامی طرح های این گروه بر اساس گل های طبیعی به خصوص گل رز با رنگ های بسیار روشن مانند زرد، آبی و قرمز است.

فرش گلدانی

در فرش های طرح گلدان، همانطور که از نام آن مشخص است، گلدانی در اندازه و طرح های متفاوت دیده میشود. این گلدان میتواند بزرگ باشد و گل های آن تمام فرش را در بر بگیرد. همچنین میتواند به جای یک گلدان بزرگ، تشکیل شده از از چند گلدان کوچک که به طور متقارن در اطراف متن و یا پشت سر هم در سراسر متن قرار گرفته اند، باشد.

فرش محرابی

در میان انواع فرش های ایرانی، طرح فرش محرابی بر گرفته از محل نماز خواندن امام جماعت مسجد، یعنی همان محراب است. این فرش ها در گذشته به عنوان جانمازی نیزمورد استفاده قرار میگرفتند. به همین دلیل به طرح سجاده‌ای و جانمازی نیز معروف اند.

فرش ماهی درهم

فرش ماهی درهم مربوط به دوران صفوی و نیز اواخر دوره تیموری میباشد و به فرش هراتی نیز معروف است. این طرح معمولا به صورت یک واگیره است که در تمام طول و عرض فرش تکرار می شود. ماهی درهم بندی، ماهی فراهان، بوته ماهی، ریزه ماهی و خرده ماهی همگی از انواع فرش ماهی درهم هستند.

فرش محرمات

نقش محرمات به صورت نوارهاي عمودي، افقی، مورب و یا زیگزاكی طراحی می شود. متن فرش محرمات از بخش هایی تشکیل شده است که در طول فرش تکرار و در عرض فرش به چند ردیف تقسیم میشوند. به گونه‌ای که زمینه فرش راه راه به نظر میرسد. هر یک از این ردیف ها دارای رنگ و نقش خاصی هستند که از ابتدای فرش تا انتهای آن ادامه می یابد. همچنین برخی از آن ها نیز در طراحی و نقوش یکسان بوده و در عوض رنگ آمیزی آنها متفاوت است. در برخی نقاط ایران به فرش های محرمات، قلمدانی نیز میگویند. از انواع فرش های محرمات میتوان به محرمات شاه عباسی، محرمات بته اي، محرمات گل فرنگ، محرمات درختی، تلفیقی و … اشاره کرد.

فرش تلفیقی

علاوه بر انواع فرش های ایرانی که هر یک از آن ها از طرح، نقش، رنگ و نیز تاریخچه مخصوص به خود برخوردار هستند، با گذشت زمان ترکیبی از این فرش ها با فرش های دیگر نیز به وجو آمد. از جمله فرش های تلفیقی میتوان به طرح تلفيقي قاب قابي، تلفیقی دورنما، تلفیقی ترنجی، تلفیقی لچک ترنج کف ساده و تلفيقي گلداني بند اسليمي اشاره کرد.

فرش ترکمن یا بخارا

طرح فرش های ترکمن به صورت هندسی شکسته و مطابق با نقوش مردم عشایر به صورت ذهنی و بدون نقشه بافته می شود. این فرش ها میان ترکمن ها و کوچ نشینان شهرت دیرینه دارند. فرش ترکمن یا بخارا اغلب زمینه‌ای قرمز دارند و برای ساخت آن ها بیشتر از رنگ های طبیعی استفاده می شود. رنگ هایی که در این فرش ها مورد استفاده قرار میگیرند شامل سفید، سیاه، سبز تیره، لاکی تیره و لاکی متمایل به زرد میباشند. اما امروزه رنگ های دیگری مثل طوسی، قهوه ای روشن و تیره، طلایی، نخودی و آبی اسمانی نیز در فرش های ترکمن دیده می شود.

گبه

گبه از جمله انواع فرش های ایرانی است که معمولا توسط بانوان هنرمند ساخته میشود. گبه فرشی دستباف با طرح انتزاعی و زمینه رنگی با اشکال هندسی است. قالی‌های گبه نسبت به سایر فرش‌های ایرانی بسیار ضخیم‌تر و بزرگ‌تر هستند. گبه از نخ پشمی دست ساز طبیعی تهیه می شود و تمام رنگ های آن از رنگ طبیعی گیاه تهیه می شود. گبه به دلیل طرح و گره های کمی که دارد یکی از انواع ارزان قیمت فرش ایرانی است. نقش‌های فرش از نوع ساده‌ای هستند که تنها دارای چند عنصر تزئینی هستند که عمدتاً شامل حیوانات مستطیلی است.

گلیم

گلیم یک قیطان دوزی است که به طور سنتی در کشورهای امپراتوری عثمانی سابق، ایران، جمهوری آذربایجان و کشورهای ترکیه آسیای مرکزی تولید می‌شود. گلیم می تواند صرفاً تزئینی باشد یا می تواند به عنوان سجاده نماز باشد. گلیم مدرن به عنوان کفپوش رایج در خانواده های غربی استفاده می شود.

جاجیم

جاجیم بافتی تخت است که در مدلی بسیار باریک و بلند ساخته می شود و معمولاً افقی است. جاجیم در بسیاری از مناطق کشور مانند آذربایجان شرقی، اردبیل، کرمانشاه، کردستان، همدان، لرستان، مازندران و معمولا با دستان هنرمند بانوان ساخته شده است.

فرش تبریز

از دیگر انواع فرش ایرانی فرش تبریز است که از پشم، ابریشم و نخ‌های مرغوب ساخته میشوند. این الگوها از قطره های اشک گرفته تا گل ها، درختان و صحنه های شکار را شامل می شود.

قالی تبریز یکی از انواع قالی‌های ایرانی است. این قالی در شهر تبریز بافته می‌شود. این شهر یکی از مهم‌ترین مراکز بافت قالی در ایران است و قالی‌های بافت آن از تنوع و گوناگونی بسیاری برخوردارند. تبریز، در حال حاضر از سوی «شورای جهانی صنایع دستی» به عنوان «شهر جهانی بافت فرش» انتخاب شده‌است.(منبع: ویکی پدیا)

فرش هریس

این فرش های سنتی ایرانی به دلیل درخشندگی خود متمایز می شوند. فرش های هریس بسیار با کیفیت هستند و با طرح های دوتایی یا سه تایی و گوشه های بزرگ عرضه می شوند.

هریس یکی از روستاهای نزدیک شهر تبریز است که فرشش بسیار شهرت دارد.فرش هریس یکی از محبوب ترین فرش های روستایی است که در دینا طرفداران بسیاری دارد.فرش های این منطقه معمولا با پشم دستریس چند لا و 4 گره در هر سانت بافته می شود.

فرش کاشان

طرح مدال بزرگ در مزرعه گل با نقش زینتی از علائم تجاری فرش کاشان است. رنگ های مورد استفاده در طراحی معمولا ترکیبی از آبی، قرمز پر رنگ و رنگ عاج فیلی با شکاف های زرد، سبز و نارنجی سوخته است.

فرش اصفهان

طرح فرش اصفهان بسیار متعادل و متقارن است. به طور معمول از یک گل رز، نیلی یا رز آبی تشکیل شده است که توسط درختان انگور احاطه شده است.

فرش اصفهان یادگاری از زمان شکوه صفوی است.این فرش ویژگی های خاص خود را دارد.از جمله ویژگی های فرش اصفهان می توان به نوع رنگ،رجشمار و گره آن اشاره کرد.در فرش اصفهان از گره فارسی استفاده می شود و رجشمار آن بین 50 تا 90 است.

فرش شیراز

در بین انواع فرش های ایرانی، نقوش فرش شیراز معمولاً بر اساس بافندگان عشایری است. بنابراین از طرح‌های قشقایی، خمیشی، افشار و لری تقلید می‌کنند. فرش ایل باصری یکی از ایلات استان فارس به نقوش رنگارنگ معروف است. نارنجی رنگی خاص برای فرش های باصری است.

فرش همدان

بهترین قالی های همدان با نام هایی مانند نهاوند، تویسرکان، ملایر یا حسین آباد به فروش می رسند. در میان الگوهای فردی، هرات رایج ترین الگو است. رنگ ها در فرش همدان تحت تأثیر تفاوت های ظریف آبی و قرمز هستند.

فرش نایین

فرش های نایین از پشم بسیار مرغوب تهیه می شود. الگوهای بسیار پیچیده معمولاً از شاخه های در هم تنیده آبی یا سبز با گل های کوچک و بزرگ با زمینه سفید تشکیل شده اند.

فرش مشهد

فرش‌های مشهد معمولاً دارای یک مدال بزرگ شاه عباسی در مرکز با نقش‌های پیچیده و پر از گل‌هایی در طرح منحنی میباشند. این فرش ها معمولاً با شمع های پشمی و پایه های نخی بسیار بزرگ هستند.

فرش بلوچ

فرش بلوچ، از انواع فرش های ایرانی است که به دلیل اصالت قبیله ای قوم آن ها، به ندرت می توانید قالیچه های بلوچی بزرگ را پیدا کنید. این فرش‌های کوچک دارای نقش‌های هندسی ساده هستند و با پشم گوسفند به رنگ آبی تیره یا قرمز بافته می‌شوند.

فرش قم

فرش‌های قم، فرش‌های سنتی ایرانی بسیار با کیفیت است که به‌طور محکم به ابریشم یا پنبه گره می‌خورد و نقوش پیچیده‌ای شامل ترکیبی از گل‌ها، پرندگان، مدال‌ها، صحنه‌های شکار و باغ‌های آبی تیره و قرمز و یا نارنجی است. فیروزه همیشه در برخی از عناصر فرش قم استفاده می شود.

فرش ورامین

فرش های ورامین دارای نقوش هندسی با نقش های مدالی می باشد. رنگ های اصلی مورد استفاده در فرش ورامین معمولاً قهوه ای تیره و زمینه قرمز یا آبی تیره است. رایج ترین طرح در میان فرش های ورامین، طرح میناخان است. پایه این فرش بیشتر از پنبه است.

فرش قشقایی

فرش قشقایی رویکردی منحصر به فرد را در میان انواع فرش های ایرانی به بازار فرش ایران ارائه می دهد. قالیچه های قشقایی آراسته و پررنگ است. طرح های کامل با رنگ های روشن ترکیب می شوند. پایه این فرش بیشتر از پشم است. به غیر از قرمز، رنگ های دیگری که معمولا در فرش قشقایی یافت می شود آبی تیره یا زرد است.

فرش اردبیل

فرش اردبیل از انواع فرش های ایرانی معروف است که حتی در مجموعه موزه ویکتوریا و آلبرت لندن و موزه هنر لس آنجلس نیز وجود دارد. پایه فرش اردبیل از ابریشم یا پشم است.

فرش شمالی

کلاردشت، بندر ترکمنستان، رودبار، قزوین از معروف ترین شهرهای منطقه هستند. تمامی فرش های این ناحیه دارای نقش های مثلثی و تمامی فرش های ترکمن دارای نقوش هندسی هستند. قرمز تیره رنگ غالب در فرش ترکمن است. قالی های قزوین معمولاً دارای نقش های منحنی هستند. قرمز تیره و آبی رنگ های غالب هستند.

فرش بختیاری

فرش بختیاری در غرب ایران در استان چهارمحال بختیاری بافته می شود. نقش قالی های بختیاری عمدتاً منحنی هندسی، گاهی نیمه هندسی و به ندرت منحنی است. وجه تمایز قالی های بختیاری از سایر قالی ها رنگارنگ و درخشان بودن آن است. رنگ های رایج فرش بختیاری عبارتند از قرمز تیره، سبز، قهوه ای و بژ. نام فرش بختیاری چالشتر است.

فرش بیجار

بیجار نام یک شهر کوچک کردنشین در غرب ایران است. در مقایسه با انواع فرش های ایرانی، فرش های کردی اغلب بسیار محکم و فشرده هستند. رایج ترین نقوش آن هرات است (که نقش ماهی نیز نامیده می شود)، اما مدال ها و نقوش گل نیز در آن دیده می شود.

فرش زنجان

زنجان در شمال غربی ایران قرار دارد. قالی‌های زنجان به رنگ‌های غنی، درخشان و عجیبشان معروف هستند. اساس این فرش ها یا نخی است یا پشمی. در این فرش معمولا از رنگ های قرمز تیره، قهوه ای و آبی روشن با نقوش هندسی استفاده می شود.

فرش سلطان آباد

فرش های سلطان آباد در منطقه اراک با سابقه قالی بافی اواسط قرن هفدهم تولید می شود. فرش های سلطان آباد با استفاده از رنگ های آبی و قرمز با زمینه های سفید ساخته می شوند. این طرح با تقارن خوب و نقوش گل انجام شده است.

فرش ملایر

فرش ملایر در شهر کوچک ملایر در جنوب همدان در جاده اراک بافته می شد. طرح ها از الماس یا شش ضلعی تا الگوهای همه جانبه مانند الگوی کلاسیک هراتی را شامل می شود. فرش ملایر با استفاده از رنگ آبی قرمز تیره ساخته شده است.

جمع بندی

در این مقاله با انواع فرش های ایرانی از جمله فرش افشان، گلدانی، اسلیمی، شاه عباسی، فرش شهر های مثل اردبیل، اصفهان و … آشنا شدیم. هر یک از این فرش ها طرح و نقش، رنگ، سبک و نیز تاریخچه مربوط به خود را دارا هستند. همچنین با جلوه بسیار زیبایی که دارند چشم ها را نوازش داده و در سراسر جهان نیز طرفداران بسیاری دارند.فرش را شاید بتوان مهمترین صنایع دستی ایرانی برشمرد.در مارسین می توانید خرید صنایع دستی در انواع مختلف را تجربه کنید.اگر به تابلو فرش علاقه دارید می توانید از تابلو فرش ابریشم تبریز مارسین دیدن کنید و یا حتی طرح و اندازه مد نظرتان را به هنرمندان مارسین سفارش دهید.